Op reis in eigen stad
Een dagje ITALIA in Antwerpen
Sint-Michielskerk
Amerikalei 165
Een na een uit Italië overgevlogen…
Ook voor de inrichting met meubilair en decoratie liet architect Van Dijk zich opvallend inspireren door romaanse voorbeelden uit Italië.
In navolging van de koepelversiering van de dom van Aken koos men voor de uitvoering van de immense apsis- en koormozaïek voor het Venetiaanse atelier ‘Dr. Antonio Salviati’, die het immense kunstwerk rechts onderaan heeft gesigneerd en gedateerd: “D.A. SALVIATI FECIT VENETIA 1899”.
Omdat de eredienst gefocust is op de ontmoeting met de levende Christus, wordt de ganse kerkruimte beheerst door de grootse gouden apsismozaïek met centraal het typisch middeleeuwse thema De tronende Christus. Mogelijke inspiratiebronnen hiervoor zijn die van de San Marco in Venetië (14de eeuw) en die van de dom van Pisa (deels Cimabue, 1302), terwijl de 12 m brede mozaïekfries op de eerste triomfboog teruggaat op een gelijkaardig mozaïek uit de 6de eeuw in de beroemde Sant’ Apollinare in Classe in Ravenna.
‘Het Lam Gods te midden van twaalf lammeren’ is een illustratie van “Het Lam zal hun herder zijn (zal hen weiden) en hen voeren naar de waterbronnen van het leven” (Apoc. 7:17). Christus, ‘het Lam van God’ dat met zijn kruisvlag zegeviert op het kwaad en de dood troont op een berg waaruit de vier paradijsstromen ontspringen, de bronnen van genade. Het Lam Gods is omringd door twaalf lammeren: de 12 apostelenDit is de naam die men geeft aan de voornaamste twaalf leerlingen van Jezus, die door Hem gezonden werden om het evangelie te verkondigen. Bij uitbreiding wordt de term ook gebruikt voor andere verkondigers, zoals Paulus en Pater Damiaan (“De apostel der melaatsen”).. Toevallig past deze voorstelling wonderwel bij de bisschopsleuze van de 22ste bisschopPriester die de leiding heeft van een bisdom. Zie ook aartsbisschop. van Antwerpen, Mgr. Johan Bonny (2009-): “Het Lam zal hun herder zijn”.
‘Duiven die zich laven aan het Levend Water, Christus’, een motief op het hoofdaltaar dat ontleend is aan een mozaïek in het mausoleum van Galla Placidia in Ravenna (ca. 425)
Ruim vertegenwoordigd is ook het middeleeuwse Italiaanse inlegwerk volgens een kleurrijk patroon van vlechtbanden. Naar de kunstenaarsdynastie die er roem mee verwierf, staat het bekend als cosmatenwerk. Alleen zijn de uitgesneden gekleurde stukken marmer hier bij het witmarmeren kerkmeubilair vervangen door kleurrijke mozaïeksteentjes, nl. bij het hoofdaltaar, de preekstoelEen kerkmeubel, dat nu meestal in onbruik is geraakt en dat bestaat uit een verhoog vanwaar de predikant de kerkgangers toesprak. Meestal staat een preekstoel in het midden aan de zuidzijde van de kerk., beide ambo’s en de biechtstoelenEen meubel dat speciaal werd ontworpen om het sacrament van de biecht te vergemakkelijken, m.n. door te vermijden dat biechtvader en biechteling oog in oog met elkaar zouden staan. Links en rechts zijn knielbanken voor biechtelingen; in het midden is een hokje waarin de biechtvader zit. Beiden zijn van elkaar gescheiden door een wand waarin een rasterwerk is aangebracht zodat de biechtvader de biechteling wel kan horen, maar niet zien.. Een reuzenpatroon in een minder opvallend, rood en geel pallet van mozaïeksteentjes, die veel meer het originele sobere cosmatenwerk benadert, ligt als een vloertapijt doorheen gans de kerk.
Maar ook voor bouwmaterialen ging men in het buitenland zoeken, voor het meubilair vooral Italiaanse witte marmers.
Voor de preekstoel met rechthoekige kuip op zuilen heeft niet direct een bepaald kunstwerk model gestaan. Sierlijk witmarmeren reliëfversiering en kleurrijke vlechtbandmotieven tref je aan op de preekstoel van de Zuid-Italiaanse kathedralen van Salerno (12de eeuw) en van Ravello (Nicolaas van Foggia, 1272). Het motief van granaatappels op de borstwering lijkt dan weer uniek in Salerno, maar poezelige leeuwtjes die de zuilen van het rechthoekige sprekersplatform dragen, vindt men dan weer enkel in Ravello. Soortgelijke schoothond-leeuwtjes delen in de massale aandacht voor de wereldberoemde dom van Pisa, onder de (achthoekige) preekstoel, het meesterwerk van Giovanni Pisano uit 1302-’10.
Het ensemble van de ajour bewerkte communiebankEen lage afsluiting van het koor of een kapel, in de vorm van een lange knielbank. Vóór het Tweede Vaticaans Concilie gold het gebruik dat men de communie geknield op deze bank ontving. en de ambo’s aan weerszijden (1919-‘21) doet denken zowel aan Monreale als aan de Capella Palatina in Palermo.
Bij de altaaroverhuiving (1905) klinkt dan weer een echo door van de Sant’ Ambrogio te Milaan (12de eeuw). En de communiebank: die lijkt weer zo uit Monreale of uit Palermo te zijn overgebracht.
