Op reis in eigen stad
Een dagje ITALIA in Antwerpen
Koninklijk Museum voor Schone Kunsten
Leopold De Waelplaats
Exterieur
Voorgevel
Op de platforms aan weerszijden van de bekroning van de voorgevel staan sinds 1905 twee houten, met koper beslagen zegewagens (naar ontwerp van Thomas Vinçotte, ca. 1884-‘90). Triomfantelijk willen zij de roem van de Antwerpse kunst (binnen in het museum), úitdragen, over de daken heen.
Staande in zo’n open tweespan hield een Romeinse legeraanvoerder na een militaire overwinning zijn triomftocht en reed ermee onder een stadspoort en eventueel onder een speciaal voor de gelegenheid opgetrokken erepoort of triomfboog (cf. de ‘Koningspoort’ op de Gillisplaats).
Al in de Romeinse kunst werd zo’n zegewagen in brons ter bekroning op zo’n erepoort geplaatst (vb. de triomfboog van keizer Septimius Severus, Rome, 203). Nog meer was dit het geval bij het opkomend nationalisme in de 19de eeuw wanneer men zich opnieuw bediende van de symbolen van de Romeinse macht (vb. de Brandenburgerpoort te Berlijn).
Zelden tref je deze zegewagens zoals hier in duo aan. Hoog boven de huizen uitstekend onder spotlicht zouden je ze bij terugkeer van een gezellig uitgangsavondje doen twijfelen over je nuchtere kijk op de wereld, want wie ziet er nu in een gewoon straatbeeld ingespannen paarden en wagenmenners in het luchtruim opdoemen? Mogelijk is deze manier waarop men met triomfantelijke vreugde de roem van de Antwerpse kunst binnen in het museum wil uitdragen, geïnspireerd door (de ontwerpen van) het meest triomfantelijke monument in zijn genre – misschien niet toevallig in Rome – het zgn. Vittoriano. Dit monument voor Victor Emanuel II, de eerste koning van het herenigde Italië, huldigt de overwinning van de Italiaanse eenmaking.
De symbolisch kracht die uitgaat van het herwonnen nationaal zelfvertrouwen wordt uitbundig ondersteund door de twee 11 m hoge Victoriae van de Vrijheid op een zegewagen – hier een vierspan (Paolo Bartolini) boven de uithoeken. Alleen was dat nog niet het geval in 1911 bij de inhuldiging ter gelegenheid van de 50ste verjaardag van de nationale eenmaking, maar pas een 15-tal jaar later. Het imposante witte gebouw (1885-1935, naar ontwerp van Giuseppe Sacconi) is door zijn omvang, kleur en centrale ligging het oriëntatiepunt bij uitstek in Rome. Door zijn ligging en immens bouwvolume was ook het Museum voor Schone Kunsten voor het nieuwe Antwerpse stadsdeel het Zuid het voornaamste oriëntatiepunt, veel meer overigens dan de ingebouwde parochiekerk van Sint-Michiel.
De eretribune op de voorgevel is hoofdzakelijk, maar niet exclusief aan Antwerpse kunstenaars voorbehouden. Onder de elf borstbeelden treft men vier niet-Vlamingen aan, onder wie twee Italianen: Michelangelo (Josué Dupon) en Rafael (Van der Linden). Ondanks de naturalistische stijl en de ambachtelijke kwaliteit kan je geen van de beelden ‘bezield’ noemen.
Zijgevel in de Schilderstraat. In het overzicht van de grote kunsttijden, voorgesteld door vrouwenfiguren, staat als derde op de linker zijgevel de Romeinse kunst (Anthonie), met in de hand, driedimensionaal de zogende wolvin met Romulus en Remus, zijnde het wapen van de stad Rome als symbool van al wat ‘Romeins’ is.
