Op reis in eigen stad
Een dagje ITALIA in Antwerpen
Sint-Michielskerk
Amerikalei 165
In welke Italiaanse kerk sta ik nu?
Bespaar je de reis naar Venetië en Ravenna, Pisa of Palermo, want eens je het geraas van de Antwerpse Amerikalei achter je laat, waan je je hier in het bekoorlijke Italië. Zeker als je het geluk hebt het stralende zonlicht te zien weerkaatsen op glimmende, witte marmers en schitterende kleurrijke mozaïeken, dan ben je wég (van hier). Want als je hier over de vloer komt, voel je je werkelijk opgaan in de zuiderse sfeer van beroemde Italiaanse kerken. Deze monumentale kerk, door de Antwerpenaren nauwelijks gekend, weet je ongetwijfeld te vervoeren door haar immense schoonheid van evenwichtige proporties, speelse lichtinval en een schitterend, maar ingetogen kleurenpalet. De mozaïeken voeren je terug naar Ravenna en Venetië. Poezelige leeuwtjes naar andere oorden, zoals Pisa.
De 19de-eeuw<se architectuur moet het hebben van neostijlen en zoekt zijn inspiratie vooral bij bestaande gebouwen. Om op het Zuid niet een zoveelste neogotische kerk neer te poten wordt er einde 19de eeuw onder stimulans van de schepen voor financiën en vrijmetselaar Arthur Van den Nest geopteerd voor een kerk in basiliekvorm. Dat behelst een opstand met een middenbeukDe ruimte tussen de twee middelste reeksen pijlers van het schip. die eens zo hoog en zo breed is als de zijbeukenDe ruimte tussen een reeks pijlers van de middenbeuk en een reeks pijlers links of rechts ervan, of de ruimte tussen een reeks pijlers en de buitenmuur.. En daar was er in Antwerpen nog “geen enkel specimen” van. Hiervoor onderneemt architect Frans Van Dijk in 1890 een studiereis door Italië, tot op Sicilië. Tot in Venetië wordt hij vergezeld door pastoorEen priester die verantwoordelijk is voor een parochie. Hendrik Kintsschots. Dit verklaart waarom de Sint-Michielskerk in 1893-‘97 werd opgetrokken in een eclectische mengeling van romaanse stijlen, grotendeels geïnspireerd op Italiaanse kerken die de vroegchristelijke basilicavorm hadden aangehouden.
Meer nog dan Franse (neo)romaanse kerktorens diende de campanile van San Giorgio Maggiore in Venetië ter inspiratie voor de bakstenen klokkentoren. Dat merk je verder aan de bovenste, witstenen geleding van de galmgaten, met op elk van de vier hoeken een beeltenis. Ondanks het verschil in vormgeving hebben beide een bekroning met cirkelvormig grondvlak gemeen.
De voorgevel mag dan al Franse kerken tot voorbeeld hebben gehad, voor het interieur heeft men zich des te meer laten Inspireren door Italiaanse kerken, vooral door de zgn. Normandische (romaanse) stijl van Sicilië. Deze stijl, genoemd naar de veroveraars van Sicilië, wordt gekenmerkt door het samengaan van de vroegchristelijke basiliekvorm met Byzantijns-Italiaanse mozaïekkunst en de combinatie met romaanse architectuuronderdelen en decoratieve elementen. Met zijn vieringtoren en koorruimte, de grote monolietzuilen en het patroon van vlechtbanden op de vloer, is de gelijkenis met de dom van Monreale bij Palermo werkelijk verbluffend, ‘stupefacente’, ‘strabiliante’ (!), zozeer dat zelfs de eigen parochianen hier op het eerste gezicht tussen beide interieurs op foto nauwelijks enig verschil ontwaren. Zelfs enkele ruimtevolumes die afwijken van de basilikale stijl, werden overgenomen: de vierkante vieringtoren en de koortravee.
Maar door de soberdere inrichting van het schipHet achterste gedeelte van de kerk voorbehouden voor de kerkgangers. Het schip loopt tot aan het dwarsschip. – geen wereldberoemde mozaïekwanden – oogt de basilikale ruimte des te meer verbluffend harmonieus, waardoor je je weer in een andere beroemde Italiaanse basiliekEen eretitel die aan een kerkgebouw wordt toegekend omwille van zijn bijzondere betekenis, bijvoorbeeld als bedevaartsoord. In België zijn er 29 basilieken, waarvan de bekendste die van Scherpenheuvel en die van Koekelberg zijn. Deze kerken hebben in het geheel niet de vorm van een basilica. waant: de ‘Sant’ Apollinare in Classe’ in Ravenna.
