Antwerpen, Kerken en Toerisme
Toerismepastoraal, Bisdom Antwerpen (TOPA vzw)

Op reis in eigen stad

Een dagje FRANCE in Antwerpen

De Schelde

grens die ons van Frankrijk scheidt,
bron en verkeersweg die ons met Frankrijk verbindt

Antwerpen, eertijds aan de grens van Frankrijk

Sinds het Verdrag van Verdun (843) vormt de Schelde de scheiding tussen Vlaanderen, dat tot Frankrijk behoort en Brabant, een deel van het Duitse keizerrijk. Antwerpen ligt zo op de grens (mark) van twee grootmachten die elkaar jarenlang bitter bekampen. De tol die onze gewesten hiervoor betalen is bijzonder hoog.

Om de rijksgrenzen beter te kunnen verdedigen tegen Frankrijk, richt keizer Otto II (973-983) markgraafschappen op aan de Schelde: Antwerpen, Ename (Oudenaarde) en Valencijn (Valenciennes).

Antwerpen, medestander van Frankrijk tegen dezelfde Vlaamse buur

Het historische Vlaanderen komt dankzij de textielnijverheid tot grote bloei. Daardoor voelt het zich sterk genoeg om in opstand te komen tegen zijn Franse leenheer in het zuiden en om de zwakkere buur in het oosten aan te vallen: ‘ons’ Brabant wordt bezet. In de oorlogen tegen Frankrijk is Vlaanderen doorgaans de verliezende partij; de befaamde Gulden Sporenslag (11 juli 1302) is de uitzondering. Maar hoe luidt de stelregel als uw buur een machtige concurrent wordt? Het is dan beter vriend te worden van diens vijand, eerder dan een onderdanige vriend van uw buur te blijven… En zo vochten Brabanders en dus ook Antwerpenaren aan de zijde van Frankrijk tegen hun Vlaamse buren. Op 11 juli 1302 hebben een dozijn Antwerpse ridders het leven gelaten in wat voor hen een nederlaag was! Ondertussen staat de naam ‘Vlaanderen’ voor álle Nederlandstalige provincies. Vanuit historisch oogpunt blijft het wél merkwaardig dat alle (nieuwe) Vlamingen de officiële Vlaamse feestdag van 11 juli als de viering van een overwinning beschouwen.

De toen gebruikelijke huwelijkspolitiek zorgt ervoor dat de Nederlanden één werden en onder het gezag van de Boergondische hertogen komen. Filips de Stoute (1342-1404) voert een centraliserende politiek; in die optiek vestigt hij de Vlaamse rekenkamer te Rijsel. Vandaar dat op de Linkeroever de weg naar het westen eeuwenlang de ‘Rijselsebaan’ genoemd werd (de huidige Blancefloerlaan).

Aanlegsteigers om te laden en te lossen, bijvoorbeeld de Rouaansekaai

De Schelde stroomt naar de Noordzee, die – ondanks de omweg – de verbindingsweg vormt met Frankrijk. De scheepsroute Antwerpen-Normandië loopt over de havens van Dieppe, Fécamps, Le Havre, Caen en Rouen. Schippers op “Rowanen” (Rouen, de haven aan de Seine) hebben hier trouwens in de 16de eeuw een eigen kantoor en opslagplaatsen aan de naar hen genoemde Rouaansekaai (varianten: -vliet en –rui). Zij voeren bijzonder textiel, snuisterijen, rozijnen en Bourgognewijn aan. Zij staan verder in voor de doorvoerhandel naar Parijs. Ook granen en vee worden uit Normandië ingevoerd en een basisproduct voor de blauwververij, weed of wede. Dit werd later vervangen door Zuid-Frans pastel en indigo. Antwerpen kende een ‘Hof van Rouanen’, met in de buurt een ‘Rouanengang’ met zes huisjes.

De bron van onze welvaart…

De meest geliefde wandeling van veel Antwerpenaren loopt zonder twijfel langs de oevers van de majestueuze Scheldestroom. Met fierheid kunnen ze er mijmeren over de imposante haven waar goederen uit alle hoeken van de wereld worden aangevoerd. De Schelde is de slagader van het leven en de voorspoed van onze stad, daar is elke Antwerpenaar zich van bewust.

Een Nederlandse dichter heeft ooit gezegd dat Antwerpen alles te danken heeft aan de Schelde en dat ze de Schelde dan weer te danken heeft aan de Goddelijke Voorzienigheid. Maar elke scholier weet te zeggen dat de Schelde haar oorsprong heeft op de hoogvlakte van Saint-Quentin in Frankijk en dat ze Cambrai, Valenciennes en Condé bevloeit. Van Picardië naar Vlaanderen wordt zij een stroom die de diepe binding tussen Antwerpen en Frankrijk met zich meevoert…