De Antwerpse Sint-Andrieskerk, een openbaring.
Wat is Waarheid ?
De voorgeschiedenis
De idee voor een hedendaags thematisch kunstwerk ontstaat nadat bij het opruimen van de kelder een houten beeld van François de Sales (Anton Sayens, 1878) wordt ‘teruggevonden’. Deze Franciscus (1567–1619), bisschopPriester die de leiding heeft van een bisdom. Zie ook aartsbisschop. van Genève, werd in 1923 uitgeroepen tot de patroon van de journalisten. Terwijl bij het gereconstrueerde ‘Muntersaltaar’ in de noorddwarsbeuk de macht van het geld centraal staat, vormt dit heiligenbeeld sinds 2004 als treffende pendant in de zuiddwarsbeuk het uitgangspunt voor een bezinning rond de macht van de media. Beide factoren bepalen immers als geen ander de hedendaagse samenleving.
Het nieuwe project
Aan de basis ligt de vraag van Pontius Pilatus aan Jezus vlak voor zijn terdoodveroordeling: ‘Wat is waarheid?’ (Joh. 18:38). Deze woorden van wanhoop brengt de Franse kunstschilder Alain Senez (*1948, Parijs) beeldend tot uitdrukking in zijn gelijknamige werk uit 2012. De kunstenaar vertrekt van de platonische idee dat, zolang we opgesloten zitten in de beperkingen van het aardse bestaan, de waarheid altijd vertekend wordt door projectie. De toeschouwer wordt gedwongen om als het ware eerst tegen de ‘muur van zijn eigen projecties’ te lopen, maar door de beide openingen heen heeft het licht van de waarheid een fascinerend effect op het tastend menselijk zoeken. Vanuit de duistere voorgrond met het valse perspectief van de vervallen kerk hoopt de mens eens bij God in het hiernamaals dat ware licht te bereiken.
Het schilderij confronteert je met de maatschappelijke realiteit en dwingt je om er ook letterlijk bij stil te staan. Het brede algemene opzet en de opmerkelijke details trekken langzaam de aandacht en laten de boodschap intens tot je doordringen.
Ons ‘inzicht’, of beter onze ‘projecties’, worden mee gevormd door de media die ons dagelijks overrompelen met informatie. Die idee wordt niet alleen vertolkt door de overvloed aan kranten uit de hele wereld die als affiches zijn opgehangen, maar ook door de televisie, de camera, de computer: alle media die tussen waarheid en publiek staan. En een krantenknipsel met Berlusconi maakt duidelijk dat de media zelfs een manipulatief instrument worden wanneer monopolievorming en vermenging van politieke, economische en persoonlijke belangen in het spel zijn.
De toeschouwer wordt geviseerd door de camera in de rechterbovenhoek. Dit is niet alleen een knipoog naar de ‘Big Brother’-maatschappij; het illustreert vooral dat de waarheidsvraag niet enkel over de actualiteit gaat maar over elk van ons.
De eeuwenoude vraag ‘Wat is nu de waarheid?’ wordt benadrukt door de titel van een handgeschreven boek in de rechterbenedenhoek: Quid est veritas. De veder staat voor de oude schrijfwijze waarmee die vraag gesteld werd en tot ons is gekomen. De roep naar de ‘waarheid’ staat in modieuze graffiti op de rechterwand en wordt ook bloedrood in de wereldtaal van vandaag uitgeschreeuwd op de fakewand over de affiches heen: ‘Truth’.
Ondanks alle informatiekanalen blijven we enigszins in het duister tasten. Een man is verdiept in zijn dagelijkse krant. Twee kinderen laten de mediaheisa voor wat hij is en ervaren de waarheid spelenderwijze op hun manier. De oosterse mens in de rechterlichtopening smeekt biddend om de volle waarheid (als poort naar de gerechtigheid), terwijl links een geknielde oudere dame bidt om die waarheid te blijven zoeken in het licht van het christelijk geloof. Deze zoektocht naar de waarheid gevoed door de religie krijgt ook gestalte op de voorpaginafoto van een ontmoeting met de Dalai Lama. Johannes is zeer duidelijk wanneer hij in zijn evangelieEén van de 4 Bijbelboeken waarin het optreden van Jezus, zijn dood en opstanding centraal staan. De 4 evangelisten zijn Mattheüs, Marcus, Lucas en Johannes. Letterlijk betekent evangelie ‘Goed Nieuws’/‘Blijde Boodschap’. Met deze term wordt de kernboodschap van deze boeken aangeduid. (Joh. 3:16–21) optekent dat wie handelt naar de waarheid, komt tot het licht, opdat van zijn werken moge blijken, dat ze in God zijn verricht.
In dit kunstwerk is Franciscus van Sales een sleutelfiguur. Ondanks het opzet van het barokke schilderij om het essentiële van zijn persoon in beeld te brengen, is een dergelijke voorstelling ook ‘onwaar’: ze toont de heiligeDit is een titel die de Kerk aan een overledene toekent die bijzonder rechtschapen en gelovig heeft geleefd. In de Rooms-Katholieke en de Orthodoxe Kerk mogen heiligen worden vereerd (niet aanbeden). Een aantal heiligen zijn ook martelaren. geïdealiseerd en weinig ‘van vlees en bloed’. Maar ook van de heilige in het hiernamaals komt de waarheid vertekend tot ons. Een virtuele cameraopname wordt in spiegelbeeld weergegeven op het tv-scherm.
Trouw aan de 16de–17de-eeuwse altaartraditie is het beeld van de heilige boven het schilderij geplaatst. Zijn zoektocht naar de waarheid wordt zowel weergegeven door het boek, teken van zijn geleerdheid dat hij in de ene hand houdt, als door het hart in zijn andere hand, teken van zijn liefde voor God, dé Waarheid.
Een filosofisch onderwerp in een christelijk Godshuis? Jawel, want: Hiertoe ben Ik in de wereld gekomen om getuigenis af te leggen van de waarheid. Al wie van de waarheid houdt, luistert naar mijn Stem. (Joh. 18:37)
