De Antwerpse Sint-Andrieskerk, een openbaring.
Het koor en het hoogkoor
Glasramen: geloof, hoop en liefde
De drie glasramen in het hoogkoorIn een groot koor met verschillende onderdelen, is het hoogkoor dat deel van het koor waar zich het hoofdaltaar bevindt. (Jan Huet, 1964–1965) vertonen meer samenhang dan op het eerste gezicht lijkt. Bovenaan prijken twee personificaties: het Geloof (met kruis) aan de noordkant, de Hoop (met anker) aan de zuidkant. Het centrale apsisraam is dicht gemetseld. Waar staat dan de voornaamste van de drie goddelijke deugden? De Liefde bevindt zich het dichtst bij het altaarHet altaar is het centrale meubel in de Eucharistie. In oorsprong is een altaar een offertafel. Dit past in de theologische visie dat Jezus zichzelf geofferd heeft, door zijn kruisdood, om de mensheid te verlossen, zoals dit symbolisch wordt uitgebeeld op het schilderij “Het Lam Gods” van de gebroeders Van Eyck. In de huidige tijd wordt het altaar dikwijls omschreven als “de tafel van de Heer”. Hierbij verwijst het altaar naar de tafel waaraan Jezus en zijn leerlingen zich bevonden bij de instelling van de Eucharistie tijdens het Laatste Avondmaal. Net zoals Jezus en zijn leerlingen toen, verzamelen de priester en de gelovigen zich rond deze tafel met brood en wijn. en bij de begane grond, in het grote glasraam aan de zuidkant, boven de gang naar de sacristieDe kamer waar de priester(s), de gebedsvoorganger(s) en de misdienaar(s) en/of acoliet(en) zich voorbereiden en omkleden voor de mis.. Jezus’ parabel De Barmhartige Samaritaan (Lc. 10:29–37) is door de glazenier kleurrijk verhaald. Leviet en priesterIn de Rooms-Katholieke Kerk is de priester een ongehuwde man die door de bisschop tot priester is gewijd, waardoor hij het recht heeft om de zes andere sacramenten toe te dienen: het doopsel, het vormsel, de biecht, de eucharistie, het huwelijk en de ziekenzalving. lopen in een wijde boog om de gewonde, nochtans een volksgenoot, heen en draaien zich nieuwsgierig om. Ze merken hoe de derde voorbijganger, een Samaritaan nog wel, het slachtoffer verzorgt en ondersteunt op weg naar de herberg. Als dit geen schitterende illustratie van de naastenliefde is!
Doopvont
De huidige doopvontDe stenen of metalen kuip met wijwater, gebruikt voor het toedienen van het doopsel. Vaak staat/stond de doopvont in een speciaal hiervoor ontworpen doopkapel, meestal dicht bij de ingang van de kerk. is het wijwatervatEen klein bekken aan de ingang van een kerk, met daarin wijwater, zodat de gelovigen bij het binnentreden van de kerk zich ermee kunnen besprenkelen, terwijl men een kruisteken maakt, als symbool voor uiterlijke en innerlijke reiniging. uit een voormalige kloosterkerk, waarschijnlijk van de geschoeide karmelieten, alias de onzelievevrouwebroeders, aan de Meir. Sinds haar komst naar de Sint-Andrieskerk in 1806 stond ze in de doopkapel, achteraan aan de zuidkant. In deze vont krijgen onder meer Hendrik Conscience (1812) en Lode Zielens (1901) het doopwater over zich heen. In de jaren 1880 wordt hier aan gemiddeld meer dan duizend borelingen per jaar het heilig doopselDoor dit sacrament wordt een mens lid van de kerkelijke geloofsgemeenschap. De kern van het gebeuren is een rituele wassing, die zich meestal beperkt tot besprenkeling van het hoofd met water. Het doopsel wordt in principe toegediend door een priester, maar nu dikwijls ook door een diaken. toegediend, 2,5 % van het inwoneraantal! Sinds de restauratie van de kerk in de jaren 1970–1975 staat de vont opgesteld in het koorIn een kerk met kruisvormig grondplan dat deel van de kerk dat t.o.v. het dwarsschip aan de andere zijde van het schip ligt. In het koor bevindt zich het hoofdaltaar., conform het Tweede Vaticaans ConcilieEen grote vergadering van kerkelijke ambtsdragers, voornamelijk bisschoppen, onder leiding van de paus, om beslissingen te nemen betreffende het geloof, de kerkelijke gebruiken, enz. Een concilie wordt meestal vernoemd naar de plaats waar het werd gehouden. Voorbeelden: het Concilie van Trente [1635-1653] en het Tweede Vaticaans Concilie [1962-1965], wat voorlopig ook het laatste concilie is. (1962–1965), dat het accent legt op de gemeenschap waarin de dopeling in treedt.
De aanbidding der Wijzen
Dit schilderij wordt toegeschreven aan Rubens’ tijdgenoot Hendrick van Balen (1573–1632). Let erop hoe levensecht het kindje Jezus wenst te spelen met wat blinkt en klinkt: het kale hoofd van de oudste wijze die als eerste binnentreedt en neerknielt. De valkenier uiterst links illustreert het eeuwenoude koninklijke privilegie van de valkerij, hier toegepast op ‘de drie koningen’. In de barokke traditie kijkt hij, staande tegen de lijst, samen met een van de kindpages naar de toeschouwer om hem in het tafereel te betrekken. Maria is symbolisch gekleed: als vrouw van vlees en bloed in het rood, als uitverkorene met hemelse genade in het blauw (die door de vernis eerder groen uitslaat).
De engelbewaarder
Dit bovenaan afgeronde doek (Erasmus II Quellinus, 1667) sierde het portiek altaar van de Broederschap van de HeiligeDit is een titel die de Kerk aan een overledene toekent die bijzonder rechtschapen en gelovig heeft geleefd. In de Rooms-Katholieke en de Orthodoxe Kerk mogen heiligen worden vereerd (niet aanbeden). Een aantal heiligen zijn ook martelaren. Engel bewaarders in de zuiddwarsbeuk, die in 1830 door de kerkfabriekEen officiële instelling die de materiële middelen beheert die nodig zijn voor de uitoefening van de eredienst in een parochie. Concreet betekent dit dat zij instaat voor de (ver)bouw(ing) en het onderhoud van het kerkgebouw, de aankoop van liturgische gewaden en voorwerpen, het betalen van lonen van de organist en eventueel personeel, … De kerkfabriek heeft inkomsten uit misintenties, speciale vieringen (m.n. huwelijken en uitvaarten), een deel van de collecte en eventueel uit pacht- en huurgelden van onroerend goed. is gesloopt. Een ontwerptekening wordt bewaard in Dresden. In het midden hurkt een bange jongeling, verwikkeld in een morele tweestrijd. Zijn deugdzaamheid wordt aan de ene kant belaagd door het listige Kwaad met zijn vele gezichten, weergegeven door een demon met vleermuis vleugels die op het punt staat een slang op zijn slachtoffer te werpen. De erotische Wellust (Luxuria), een prettige vrouw gekleed in het rood en met ontblote schouder, grijpt de jongeman bij de arm, gesteund door een gevleugelde Amor die gereedstaat om een pijl af te schieten. Op de voorgrond representeert een elegante in zilverblauw geklede Vrouwe Fortuin, gezeten op een geldkist, drie bekoringen tegelijk: verleidelijk biedt ze de jongeman de lauwerkroon van de roem en een gouden koningskroon van de macht aan, terwijl ze met de scepter de rijkdom aanwijst in de twee zakken met goud stukken naast zich. Een bijzonder verleidelijk trio dat ook Jezus in de woestijn tevergeefs probeerde te bekoren (Mt. 4:1–11).
Aan de andere zijde, iconografisch rechts, komt een engel-‘bewaarder’, gewapend met bliksemvuur, met zijn schild de jongeman beschermen tegen de vijanden van zijn ziel en zaligheid. De engel treedt op namens God, wiens identiteit door het Hebreeuwse tetragram op het schild weergegeven wordt. Bovendien weet de engel zich daadwerkelijk gesterkt door Gods genade, te zien aan de straal van hemels licht die op zijn schild valt.
Het (nauwelijks nog herkenbare) gapende monster links onderaan beeldt de ingang uit van de hel, waarheen de duivelse bekoringen de jongeman willen drijven. Dankzij de hemelse bijstand, alias de engelbewaarder, zal het snode offensief van de wereldse ondeugden mislukken. Van dit tafereel bestaat een gravure met een beperkte oplage, bedoeld als gedachtenisprent voor twee voorname leden van de Broederschap.
