Het voorplein en de residentie

De oude stad Antwerpen heeft vorm gekregen in de middeleeuwen. De stedenbouw die zich toen gemakkelijk liet leiden door natuurlijke afbakeningen, vertoonde een grillig stratenpatroon. De rechthoekige marktpleinen die er in de gouden, 16de eeuw bijkwamen, vertonen geen gezamenlijk concept qua bebouwing. Verrassend is dan ook dit ruime, geometrische plein in hartje oud-Antwerpen. Zowel de aanleg als de stemmige vormgeving ervan zijn een realisatie van patersPriester die lid is van een religieuze orde., de jezuïeten. Enkele huizenblokken met inbegrip van de hele Spuistraat moesten in 1614 wijken voor dit complex in moderne barokstijl.

Dat de kerk en de residentie (woonst, < lat. re-sidere: blijven zitten, verblijven) gebouwd worden rond een plein met een openbaar karakter, weerspiegelt het ideaal van de jezuïetenorde om pastoraal en intellectueel actief te zijn ín de samenleving. Dit in tegenstelling tot de meeste religieuze orden in die tijd die het geritmeerde kloosterleven als een doel op zich beleven, wat tot uitdrukking komt in ingesloten kloosterpanden (lat. claustrum: slot, afgesloten plaats) zoals bij de dominicanen bij de Sint-PaulusHij heette oorspronkelijk Saulus, hij was een jood met het Romeins staatsburgerschap en een christenvervolger in de periode kort na de dood van Jezus. Na zijn bekering werd hij de belangrijkste verspreider van het evangelie in wat nu Turkije en Griekenland is. Hij schreef brieven om contact te houden met de christelijke gemeenschappen die hij had gesticht en deze teksten zijn de oudste van het Nieuwe Testament. Alhoewel hij Jezus nooit heeft ontmoet, wordt hij wel “apostel” genoemd. kerk en de norbertijnenEen lid van een religieuze orde die in 1220 werd gesticht door de Heilige Norbertus in Prémontré (Noord-Frankrijk). Vandaar dat de officiële benaming voor norbertijn is: reguliere kanunnik van de Orde van Prémontré. In Antwerpen was de Sint-Michielsabdij een norbertijnenabdij. in de voormalige Sint-Michiels abdijEen geheel van gebouwen dat gebruikt wordt door monniken of monialen. Enkel cisterciënzers, benedictijnen, norbertijnen en trappisten, alsook hun vrouwelijke tegenhangers, hebben abdijen. Een abdij streeft ernaar om zelfvoorzienend te zijn.. Zo vormt dit nieuwe patersplein een moderne stedenbouwkundige ingreep in het Antwerpse middeleeuwse stratenpatroon.

De bouwwerken van de luxueuze jezuïetenkerk (1614–1621) en van de residentie situeren zich niet toevallig tijdens het Twaalfjarige Bestand (1609–1621), de eerste voorspoedige periode voor de Scheldestad sinds de herovering van Antwerpen door het wettige Spaanse gezag in 1585. Artistiek valt dit moment samen met de ontplooiing van de Antwerpse grootmeesters van de barok schilderkunst. Vooraleer de rondleiding aan te vatten, moeten eerst enkele vragen gesteld worden. Hoe zijn de jezuïeten hier terecht gekomen? En welk project staat hen voor ogen bij deze imposante nieuwbouw?