Op reis in eigen stad
Een dagje PORTUGAL in Antwerpen
Museum Maagdenhuis
Lange Gasthuisstraat 33
Alleen al voor de serie papkommen in Antwerps aardewerk zou je dit museum bezoeken. Begin 16de eeuw wordt dit soort majolicawerk n Antwerpen geïntroduceerd door Italianen uit de streek van Faenza. Guido di Savino legt in Antwerpen de basis voor deze bloeiende industrietak. Zijn talrijke zonen breiden het bedrijf uit tot een heus familiebedrijf. Zij exporteren o.m. naar Portugal. En jawel, in Portugal vindt het Antwerpse design haar toepassing niet enkel in de schilderkunst, maar ook in de decoratieve kunst. In de loop van de 16de eeuw ondergaan de Portugese pottenbakkers de invloed van Antwerpse ateliers die uitvoeren naar Portugal. De majolicategels van het paleis van Dom Teodono I, hertog van Bragança, in Vila Viçosa te Alentejo, werden waarschijnlijk vervaardigd in het atelier ‘Den Salm’ van Franchoys Frans. Zij stellen episodes voor uit het Bijbelboek Tobias. De vormgeving gaat terug op grafiek van Bernard Salomon en van Maarten van Heemskerck. Het rolwerk en de cartouches in Florisstijl zijn typisch voor de maniëristische Antwerpse productie.
Voor ons Portugees in Antwerpen gaat onze aandacht toch nog meer naar het geschilderde drieluik ‘De geboorte van Christus’ (Otto van Veen / Venius, begin 17de eeuw).
Manuel Rodrigues d’Evora, zoon van de ‘nieuwe christen’ Rodrigo da Veiga, lijfarts van koning Manuel, vestigt zich te Antwerpen als reder en bankier (+ 1584). Net vóór diens dood in 1584 koopt diens zoon Simon Rodrigues d’Evora. da Veiga († 1618) een prachtige residentie op de Meir.
Deze Portugese diamanthandelaar is zo rijk dat hij ‘’de kleine koning’ wordt genoemd. In 1601 koopt hij het kasteel van Dessel aan, maar als overtuigd christen meent zijn fortuin ook ten dienste te moeten stellen van de behoeftige medemens. In datzelfde jaar sticht hij in zijn tuin een godshuis. Ter ere van zijn echtgenote Anna de Lopes Ximenes († 1630) worden deze liefdadigheidsinstelling en de kapelEen kleine kerk die geen parochiekerk is. Zij kan deel uitmaken van een groter geheel zoals een ziekenhuis, school of godshuis of op zichzelf staan.
Een afgesloten deel van een kerk met een eigen altaar.
aan de heiligeDit is een titel die de Kerk aan een overledene toekent die bijzonder rechtschapen en gelovig heeft geleefd. In de Rooms-Katholieke en de Orthodoxe Kerk mogen heiligen worden vereerd (niet aanbeden). Een aantal heiligen zijn ook martelaren. Anna toegewijd.
In dit Sint-Annagodshuis wordt onderdak verleend aan een tiental behoevende vrouwen die behoren tot de adel of de hogere burgerij die “door de wisselvalligheden van het fortuin beroofd zijn van hun faam en hun vermogen”. Drie plaatsen in deze vrome stichting waren gereserveerd voor vrouwen van Portugese origine. Een dienstmeid en een priesterIn de Rooms-Katholieke Kerk is de priester een ongehuwde man die door de bisschop tot priester is gewijd, waardoor hij het recht heeft om de zes andere sacramenten toe te dienen: het doopsel, het vormsel, de biecht, de eucharistie, het huwelijk en de ziekenzalving. staan ter hunner beschikking. In de kapel wordt zelfs een afsluiting aangebracht om enig standenverschil van elkaar gescheiden te houden.
Bij het godshuis hoort een kapel en bij de kapel een altaarHet altaar is het centrale meubel in de Eucharistie. In oorsprong is een altaar een offertafel. Dit past in de theologische visie dat Jezus zichzelf geofferd heeft, door zijn kruisdood, om de mensheid te verlossen, zoals dit symbolisch wordt uitgebeeld op het schilderij “Het Lam Gods” van de gebroeders Van Eyck. In de huidige tijd wordt het altaar dikwijls omschreven als “de tafel van de Heer”. Hierbij verwijst het altaar naar de tafel waaraan Jezus en zijn leerlingen zich bevonden bij de instelling van de Eucharistie tijdens het Laatste Avondmaal. Net zoals Jezus en zijn leerlingen toen, verzamelen de priester en de gelovigen zich rond deze tafel met brood en wijn.. Voor de uitvoering van het altaarschilderij dacht Simon Rodrigues ‘zoek het niet te ver’ en hij wendt zich tot zijn ‘buurman’ Otto Van Veen (naar wie later in de 19de eeuw deze straat genoemd wordt).
Als hoofdthema op het middenpaneel kiest men ‘Jezus die geboren wordt in een arme stal’ met als onderliggende boodschap: ‘Dames, zoek het geluk niet langer in het verloren fortuin, maar in de eenvoud van het leven’.
Op de luiken staan de portretten van de milde schenkers Rodrigues Franciscus d’Evora en Anna Ximenez, in gezelschap van jun naamheiligen Franciscus van Assisi en Anna, de moeder van Maria. Ook twee van hun (in totaal vier) kinderen staan geportretteerd, wat een aanduiding zou kunnen zijn voor de datum van de uitvoering.
Einde 19de eeuw werd het Sint-Annagodshuiskapel afgebroken om plaats te maken voor het gebouw van het huidige grootwarenhuis. Het eigenlijke woonhuis was er ook al niet meer. Nochtans moet het een huis geweest zijn met koninklijke allure. Wanneer in 1631 de Franse koningin-moeder Maria de’ Medici te Antwerpen aankomt en traditiegetrouw in het Prinsenhof van de Sint-Michielsabdij verblijft, neemt onze aartshertogin Isabella, de Infante van Spanje, haar intrek in het huis van Simon II Rodrigues, de oudste zoon van Simon I. Wanneer hij in 1663 naar Gent verhuist, doet hij het van de hand.
