Op reis in eigen stad
Een dagje PORTUGAL in Antwerpen
‘Huis van Portugael’
Kipdorp 6-8
Vele Antwerpenaren herinneren zich nog hier de voormalige brandweerkazerne, maar de geschiedenis van deze locatie reikt veel verder. Hier bevond zich van 1511 tot 1795 het befaamde ‘Casa de Portugal’. Om aan die glorierijke geschiedenis van die ‘factorij’ te herinneren was er in die dagen van de brandweerkazerne een arduinen gedenkplaat aan de ingang opgehangen met een opschrift in de beide talen: Nederlands en Portugees.
Wetende dat het huis er niet meer was, maar met wél met die bewuste gedenkplaat in onze herinnering, kwamen we voor de ATV-reportage met stevige overtuigde tred aan om het eerder uitzonderlijke aanknopingspunt voor Portugal in beeld te nemen. Driemaal ‘helaas’, maar van een gedenkplaat is geen sprake meer. Foetsjie, weg! Het pand mag dan toebehoren aan de eigenaar …, maar behoort de geschiedenis niet aan ons allen? (voor wie die gedenkplaat overigens ook bedoeld was) De enige verwijzing ter plaatse is de oude naam, boven de deurbellen; zwart op wit uitgeprint in een lettergrootte dat net(jes) past in de naamplaatjes van de bellen.
In 1511 koopt de stad van Gillis de Schermere, Heer van Lillo, een grote patriciërswoning aan om het ter beschikking te stellen van de Portugese factor, de vertegenwoordiger van de koning, Manuel I, die er zijn intrek neemt. Op de gevel waren de wapens van Portugal gebeiteld (deze zouden zich nog moeten bevinden in de o zo immense depots van het MAS). Van meet af aan stond dit handelshuis bekend om zijn luxueuze inrichting.
Albrecht Dürer komt er graag op bezoek en hij is zeker niet de enige geweest.
Dürer wordt na zijn aankomst in 1520 vrij vlug door de ‘Feitor’, J. Brandaõ, ontvangen. De handelslieden van de casa paren een gewiekste zakengeest aan een diepe interesse voor kunst en literatuur. Zijn ervaringen tekent de schilder op in zijn dagboek. Geschenken worden uitgewisseld. Dürer schenkt tekeningen, koper- en houtgravures, schilderijen, een beeldhouwwerk. Hij maakt o.a. een portret van de factor en diens zwarte meid. Het beroemde werk: ‘De heiligeDit is een titel die de Kerk aan een overledene toekent die bijzonder rechtschapen en gelovig heeft geleefd. In de Rooms-Katholieke en de Orthodoxe Kerk mogen heiligen worden vereerd (niet aanbeden). Een aantal heiligen zijn ook martelaren. Hiëronymus’, nu bewaard in het Museu Nacional de Arte Antiga in Lissabon, komt in Antwerpen tot stand. Het toont de gelaatstrekken van een 93-jarige man, met schildergenieke kop, die Dürer op straat is tegengekomen. De renaissancistische sfeer valt op: de heilige wordt een geleerde, een humanist. Dürer krijgt er Maleise papegaaien, Indische ivoren zoutvaten en koraal voor in de plaats.
Volgens een Oostenrijks ambtenaar in 1606 moeten er ooit een neushoorn en een olifant in levende lijve over de vloer geweest zijn. De olifant was een geschenk van de Portugese koning aan de keizer (om indruk te maken). En dát die olifant indruk gemaakt heeft: de ganse stad kwam op straat om het dier te bewonderen. Het moet voor ambiance gezorgd hebben, genre ‘Cirque du Soleil’. De paperazzi van die tijd maakten tekeningen die zo snel als mogelijk als een pamflet werden gedrukt om als eerste verkocht te worden. Beide (geschilderde) dieren sierden dan ook in 1594 de Portugese triomfboog ter ere van de Blijde Intrede van de aartshertogen.
Naijver tussen de beide consuls, Antoine Paloz en Ruys Mendes, om zich hier te vestigen zorgt in oktober 1554 voor een pittig verhaal waarbij de (geheime) verhuis van meubels en de verzegeling ervan door de tegenpartij de aanwezigheidspolitiek moeten ondersteunen. Burgemeester, ambassadeur en regentes worden te hulp gevraagd. De oplossing van het geschil is echter niet bekend.
Een consul die nog niet ter sprake is gebracht, en die hier een tijdje woonde, is de handelaar in edelgesteenten Diogo Teixeira de Sampayo, benoemd in 1622. Onmiddellijk na de onafhankelijkheid van Portugal wordt hij in 1641 belast met de aankoop van twee oorlogsschepen hier. Hij is een rivaal van de Ylan. Enkele jaren later verhuist deze ‘nieuwe christen’ naar Hamburg.
Van het oorspronkelijke pand rest enkel nog één boogpoort met twee zuilen.
