Gillisplaats, Waterpoort

In een tijd dat steden nog ommuurd waren, werden stadspoorten aan de buitenzijde het mooist versierd, kwestie van indruk te maken op al wie de stad naderde. Maar bij de Porta Pia in Rome wilde men ten voordele van de inwoners de gevel aan de stadszijde opsmukken, en niemand minder dan Michelangelo werd daarvoor aangesproken (1561-’64). Het ontwerp daarvoor van een van Italië’s beroemdste renaissancekunstenaars heeft als voorbeeld gediend voor deze Antwerpse barokke ‘waterpoort’. Beide poorten hebben gemeen dat ze zijn opgevat als een antieke triomfboog: in Rome ter ere van Paus Pius IV (vandaar de naam), in Antwerpen ter ere van de Spaanse koning (vandaar de naam ‘Porta Regia’ of ‘Koningspoort’). De zwaar plastische barokstijl waarbij de massale verhoudingen enigszins verlicht worden door het zware beeldhouwwerk, wordt wel eens ‘Rubensbarok’ genoemd. Al zijn er geen directe bewijzen voor, toch wordt Rubens als de ontwerper aangewezen. Niet alleen heeft hij Michelangelo’s poort tijdens zijn verblijf in Rome kunnen bewonderen, sommige elementen, zoals de afschuining aan de bovenkant van de portiek, had hij al eerder verwerkt in de portiek van zijn eigen woning (Museum Rubenshuis).