Op reis in eigen stad
Een dagje ITALIA in Antwerpen
De Citadel, alias het Zuidkasteel
Een jaar na de Beeldenstorm, in 1567 besluit de landvoogdes Margareta van Parma om ten zuiden van de stad een burcht te bouwen om de stad beter in bedwang te kunnen houden. Het wordt een immense onderneming waarvoor zelfs de recente zuidelijke omwalling van de stad moet wijken. Nog datzelfde jaar starten de voorbereidende bouwwerkzaamheden op bevel van de hertog van Alva. In de burcht zijn doorgaans 2000 soldaten gelegerd, waarvoor allerlei voorzieningen aanwezig zijn, met inbegrip van een eigen parochiekerk; vandaar ‘citadel’ genoemd naar het Italiaanse ‘cittadella’ (stadje). Haar Italiaanse ingenieur Francesco Marchi heeft het ontwerp gemaakt. De leiding van de werkzaamheden wordt toevertrouwd aan de Piëmontese ingenieur Francesco Paciotto da Urbino, de praktische uitvoering in 1567-’70 aan de militaire architect Bartolomeo Campi. De pentekening-aquarel die hij van het geheel op perkament heeft gemaakt, wordt in het stadsarchief bewaard. Het is vermoedelijk het allereerste voorbeeld van een fortificatie met regelmatige gebastioneerde veelhoeken.
Samen met de wallen hebben deze stadspoorten drie eeuwen het uitzicht van Antwerpen bepaald. Of hoe lang de stad zich niet schuil heeft gehouden achter een Italiaanse façade of – beter gezegd– hoe Antwerpen zich driehonderd jaar lang aan de buitenwereld heeft getoond met een Venetiaans masker.
Wanneer na de vrijkoping van de Scheldetol in 1863 de haven en de stad een geweldige bloei kennen, voelen de stadswallen des te meer aan als een beknellend keurslijf en gaat men in 1866 over tot de totale sloop, een noodlot dat ook alle vijf de eens zo modieuze poorten treft. De weg ligt dan vrij voor de aanleg van efficiënter doorgaand verkeer binnen een veel ruimere verdedigingswal. De straten die in de plaats komen van de oude waterring krijgen de naam ‘leien’ maar in het Franstalige België van weleer en nog steeds in de spreektaal van de oudere bevolking ‘boulevards’ genoemd: een herinnering aan de verdwenen bolwerken van Italiaanse design.
