Op reis in eigen stad
Een dagje ESPAÑA in Antwerpen
De Waterpoort
Gillisplaats
De grote rivieren van koning Filips IV
Wie Antwerpen bereikte langs het water – de mooiste toegangsweg – stond voor één van de Waterpoorten. Deze stadspoort uit 1624 sloot het Maeygat af (nu: Vlasmarkt) en is tweemaal op wandel gegaan.
Stads- en riviergevels waren opgevat als een Antieke triomfboog ter ere van onze koning Filips IV, hoewel deze Spaanse vorst zijn Nederlanden nooit bezocht heeft. Inspiratie kwam waarschijnlijk van Rubens, die op zijn beurt terugging op de Porta Pia van Michelangelo in Rome (1564). De uitwerking is in zwaar plastische barokstijl, waarbij de massale verhoudingen en het bovenste beeldhouwwerk verlicht worden door vooruitspringende frontons (Huybrecht van den Eynde en Hans van Mildert).
Aan de westgevel, de zijde naar de rivier, zit de stroomgod Scaldis, meer dan levensgroot en haast in 3-D, naakt met gekruiste benen. Hij leunt op een vaas met uitstromend water en houdt in de rechterhand een hoorn van overvloed.
Samen met opnieuw vrije scheepvaart hoopt Antwerpen ook op een overvloedige welvaart, een hoop die de stad allereerst voor zichzelf koestert, maar die binnen het Spaanse wereldrijk evenzeer kan bijdragen tot eer en glorie van de vorst (en zijn schatkist). Dat is de politieke boodschap op de (officiële naam:) ‘Coninckxpoort’, in plechtstatig Latijn ‘Porta Regia’, voor het vandaag onleesbare opschrift: Begrijpelijkerwijze wordt de allusie op andere grote(re) rivieren gemaakt aan de kant van de Schelde.
| CVI TAGUS ET GANGES, RHENUS, CVI SERVIT ET INDUS, | Voor hem aan wie de Taag en de Ganges, de Rijn en ook de Indus onderworpen zijn, |
| HVIC FAMVLAS GAVDET VOLVERE SCALDIS AQUAS. | voor hem verheugt de Schelde zich haar dienstbare golven te laten rollen. |
| QVAUSQUE OLIM PROAVO VEXIT SUB CAESARE PVPPES, | En de schepen die ze ooit vervoerde toen uw overgrootvader keizer was, |
| HAS VEHET AVSPICIIS, MAGNE PHILIPPE TVIS. | die zal ze onder uw auspiciën dragen, grote Philippus. |
| S. P. Q. ANTVERP. HANC MOLEM DEDIC. XVII KAL. MAII ( I ) . I ) C XXIV. (Lees MDCXXIV) | De senaat en het volk van Antwerpen hebben dit reusachtige bouwwerk ingehuldigd de 17e dag voor de Kalenden van mei 1624 [=15 april 1624] |
De handtekeningen van de opdrachtgevers, logischerwijze de kant van de stad (en als loyale onderdanen onder het wapenschild van de koning) zijn nog wel goed leesbaar:
PORTA REGIA | KONINKLIJKE POORT, OM DE STAD TE BESCHERMEN EN TE SIEREN, OPGERICHT KRACHTENS EEN SENAATSBESLUIT, ONDER HET BURGEMEESTERSCHAP VAN RIDDER JOHANNES HAPPART [EN] CAROLUS DE MERE SCHATBEWAARDERS DE HEREN JOHANNES ROOSE RENALDUS HUGENS ADAM LEERMANS 1624 |
Onder Filips IV bleef Antwerpen gespaard van oorlogsgeweld en grote rampen; in 1663 stichtte David Teniers de Koninklijke Academie voor Schone Kunsten. Dat wijst, naast een zekere economische activiteit, op culturele bloei van architectuur, schilder- en beeldhouwkunst en grafische kunsten. De drukkers en graveurs exporteren enorme hoeveelheden, o.a. prenten, naar de Spaans-Amerikaanse markt.
Voor de Antwerpenaren is dit de ‘wandelende’ poort. Bij de rechttrekking van de Scheldekaaien in 1883 werd ze naar de naburige, ondertussen overwelfde, Sint-Jansvliet overgebracht, tot de aanleg van de voetgangerstunnel (1933). Daar en hier, vrijstaand zoals het een echte Antieke triomfboog betaamt.
Zo vind je ze ook in Spanje, vaak planmatig in een stedenbouwkundig concept, in Valencia, de Puerta de la Mar (1946, inspiratie uit Madrid).
Camino: Gillisplaaats > Museumstraat > Lambermontplaats > Leopold de Waelstraat > Leopold de Waelplaats: Museum voor Schone Kunsten
