Op reis in eigen stad
Een dagje ESPAÑA in Antwerpen
Italiëlei, Franklin Rooseveltplaats
Operaplein, Frankrijklei
Bovengronds en ondergronds
Aan de ‘leien’ beland staan we voor het grootste en tegelijk meest onzichtbare relict uit de eeuwen die we delen met Spanje. De oorlogsdreiging tussen de verschillende gewesten van de Nederlanden, met name vanwege de Gelderse benden aangevoerd door Maarten van Rossum in 1542, maakten het hoogdringend nodig de stad met haar opkomende handel en welvaart te beschermen. Ondernemer Gilbert van Schoonbeke ondernam de ‘werf van de eeuw’, legde een wal aan met verschillende bastions en een handjevol poorten, conform de Italiaanse vestingbouw van die dagen. In ruil mocht hij als projectontwikkelaar de uitbreiding ‘Nieuwstad’ vormgeven, vandaag tussen de Schelde en het Eilandje tot aan de Noorderlijn.
Nog voor het autotijdperk eiste een vlot binnenstedelijk verkeer de sloop van die wallen tussen 1864 en 1881 (tegelijk legde Brialmont een nieuwe militaire ring rond de stad). Met de aanleg van de Noorderlijn hebben onze boulevards een zoveelste opfrissing ondergaan.
Noordwaarts kan je naar de enige stadswijk die een Spaanse havenstad eert: Cádiz, met twee tramhaltes ‘Cadix’ op lijn 24 en gepland aan het nieuwe ziekenhuis ‘ZNA Cadix’ op lijn 1. Einde 16de-begin 17de eeuw was er in die Zuid-Spaanse havenstad een ruim contingent Vlamingen en Brabanders aanwezig waren. De testamenten van 700 kooplieden verwijzen naar steden Antwerpen, Brugge en Gent, maar ook naar kleinere plaatsen: zoals Koekelare, Zonnebeke, Rupelmonde en Okegem.
De wijk die een reconversie is van de oudste havenbuurt, kent wel meer straatnamen die verwijzen naar onze partners, de havensteden. Vlakbij het MAS is ook de Sint-Laureiskaai de naam van een Spaanse verdedigingsschans gedateerd 10 augustus 1601 (denk aan San Lorenzo del Escoriál).
Zuidwaarts kan je wandelen of trammen tot het nieuwste Antwerpse stadsplein voor de Opera (ingehuldigd 8 december 2019). Het ontwerp voor dit plein is het laatste dat Spanjaard Manuel de Solà-Morales uittekende. Hij heeft er vierenhalfjaar aan gewerkt en liet zich met de maquette fotograferen, samen met zijn kleinzoon, dagen voor zijn overlijden in 2012.
Loop je nog een eind zuidwaarts, dan kan je de zorgvuldige graad van afwerking van de Spaanse wallen van dichtbij zien. Aan de Frankrijklei, in de parkeergarage ter hoogte van de Nationale Bank, ondergronds, is een deel van de flank van het Sint-Jorisbastion heropgebouwd met de harde witte stenen om metalen projectielen te kunnen weerstaan.
Had men in de 19de eeuw één onderdeel bewaard van de wallen, dan verdiende de Sint-Jorispoort, d.i. de Keizerlijke, zeker die eer; een vergelijkbaar monument, van dezelfde Italiaanse ontwerpers, moet je vandaag gaan zoeken in Zadar (Kroatië), bij de Porta de Terraferma/Kopnena Vrata (1541).
Camino: Italiëlei (noordwaarts) > Noorderplaats
OF (zuidwaarts) > Kipdorpbrug > Operaplein > Frankrijklei
