De Onze-Lieve-Vrouwetoren van Antwerpen
Stil oriëntatiepunt en schalkse blikvanger:
de Onze-Lieve-Vrouwetoren in het landschap
Met de wijzers van de klok mee vangen we aan ‘op het uur één’, dit is in het NOORDOOSTEN.
Wie zich op de Melkmarkt, de Lijnwaadmarkt, de Torfbrug en de Blauwmoezelstraat niet enkel laat verleiden door een terrasje, maar ook door de grote toren, die mag zich mét pint in de hand dubbel gelukkig prijzen…
Vanuit het OOSTEN, meer bepaald vanuit de Lange Nieuwstraat sta je pal op de centrale as van de kerk, met een mooi evenwichtig beeld van de drie torens die de Onze-Lieve-Vrouwekathedraal telt.
Vanop hun toren groeten de andere kerken de moederkerk van Antwerpen: de Sint-Jacobskerk, …. de Sint-Carolus Borromeuskerk.
Het meest geprivilegieerde zicht op de kathedraalDe hoofdkerk van een bisdom, waar de zetel van de bisschop staat. Meer vanuit het ZUIDOOSTEN heb je van dichtbij.
De speelse combinatie van luchtbogen en neogotische decoratie die de hele kooromgangWandelgang rond het hoogkoor, waarop eventueel koorkapellen en kranskapellen uitgeven. Meer typeert, toont zich verbluffend aan wie toegelaten wordt in de tuin van de kathedraal, gelegen tussen de muren van het Nieuwe Werck en de huidige ‘oude’ kerk. Van daaruit zie je toch nog zijdelings in de verte de grote toren boven de kerkdaken uitsteken.
Toegegeven, vanuit de panoramazaal van ‘de Boerentoren’, alias de KBC-toren, geniet je van een globaler zicht op de kathedraal en haar torens. Alleen lijken die nu door de perspectivische vervorming wat kleiner uit te vallen …
Ten ZUIDEN van de kathedraalDe hoofdkerk van een bisdom, waar de zetel van de bisschop staat. Meer lag er tot het einde van de 18de eeuw het groene kerkhof, nu het plein ‘de Groenplaats’. Het zicht hier op de kathedraal en haar torens is een klassieker in de Antwerpse beeldvorming. Het aantal ansichtkaarten met dit zicht is niet te overzien. Toch zou je aan de hand van soms kleine details van het kerkgebouw de chronologie van de foto’s kunnen bepalen.
Een heel apart zicht hebben ook de vrijwilligers van de Sint-Andrieskerk ten zuiden van de kathedraal. Vermits de geplande beiaard er na de wederopbouw van de Sint-Andriestoren in 1763 niet gekomen is, vormt de grote barokke torenlantaarn een uitstekend platform voor een uniek zicht op ‘het stad’. De kathedraal en haar grote toren hebben van hier veel weg van een admiraalschip dat door de huizenzee klieft.
Wil je een betere kijk krijgen op iets (of iemand), ga dan op afstand staan… ; en dit gaat zeker ook op voor een torenhoog monument als de Onze-Lieve-Vrouwetoren. Daarom is het klassieke en meest gegeerde panorama van Antwerpen te vinden op de tegenoverliggende LINKEROEVER. Dit meest treffende zicht op ‘het gelaat van Antwerpen’ wordt nu wel verminkt door de zgn. ‘ver-Blankenberg-ing van Antwerpen’: het fenomeen van vooral de laatste decennia van de 20ste eeuw, maar dat nog blijft (na)werken, waarbij de hoogtelijn van de gevouwen aan de kaaien van de Rechteroever alsmaar werd opgetrokken. Zienderogen verdwijnt hierdoor de speelse hoogtelijn van weleer met zijn variatie aan bouwvolumes zoals traditionele trapgevels, pagadder- en kerktorens, en monumentale daken van Vlees- en stadhuis (om enkel de meest opvallende te noemen). Het edele ‘gelaat van Antwerpen’ dooft uit tot een platte, steriele onderdrukkende streep aan renderende bouwvolumes. Hierdoor wordt de grote toren die nochtans zijn 123 m hoogte in absolute cijfers behoudt, alsmaar kleiner. Om deze pijn de burgers te sparen werd zelfs begin jaren 2000 de opdracht gegeven om een nieuw te schilderen redezicht van Antwerpen, bestemd voor het MAS, niet in verhouding op te bouwen, maar met een kathedraaltoren die buiten proportie er toch nog – kost wat kost – torenhoog bleef uitsteken … Enig idee hoe we zoiets strategisch zouden moeten noemen?
Maar er is nog net één uitzonderlijke gezichtshoek op de Linkeroever gevrijwaard – van geluk gesproken! Vanuit het ZUIDWESTEN, tussen het Galgenweel en de autostrade naar Gent, kijk je over de beschermde trapgevelhuizen van de kaaien, nabij de Vlasmarkt, recht op de kathedraalDe hoofdkerk van een bisdom, waar de zetel van de bisschop staat. Meer in al haar glorie! Dan heb je een idee hoe hoog de grote toren oorspronkelijk wél moet geweest zijn in de belevingswereld van onze voorouders. Als de objectiviteit het ons zou toelaten om te zeggen: ‘dit is werkelijk het mooiste zicht op de Onze-Lieve-Vrouwekathedraal van Antwerpen en haar unieke toren’!
Wie vanuit het zuidwesten de kathedraal nadert, zal in de Tempelstraat opkijken naar haar gevelpartij en aanvoelen hoe imponerend en zelfs verpletterend de toren oogt …
Voor Antwerpen-centrum is Linkeroever, voorheen ‘het Vlaams Hoofd’, het WESTEN. Niet wie op de Rechteroever woont heeft het mooiste zicht op het stad; maar wie op de Linkeroever gehuisvest is, weet elke dag opnieuw te genieten van o.m. de mooiste … gotische toren.
Ook vanop de rivier kan je aardige kiekjes maken van de toren. Trouwens in dat Scheldewater weerspiegelt zich de verlichte toren, samen met alle andere ‘lichtjes van de Schelde’.
Eens terug op de Rechteroever, aan de Suikerrui is er die andere toeristische klassieker: een foto vanop het Zuiderterras, hetzij geflankeerd door de oude leeuw, hetzij door de handelsgodin Minerva (Marcello Mascherini, 1958).
Wat je in de geïndustrialiseerde havenzone niet zou verwachten is een bijzonder landelijk zicht op stad en toren, zoals vanuit het NOORDWESTEN, vanop de Rechteroever, nabij het Noordkasteel, doorheen de bomen op de Linkeroever… Wie had dat kunnen denken?
In het NOORDENbrengt ook de eerbiedwaardige Sint-Pauluskerk een groet aan de kathedraalDe hoofdkerk van een bisdom, waar de zetel van de bisschop staat. Meer. En vermist het MAS allereerst bekendheid geniet voor zijn panoraMA’S, is een kiekje vandaaruit zeker een aanrader.
We zijn rond (de kathedraaltoren gegaan).
Luchtopnames
Wie de toren pal vanuit de lucht ziet, verschiet even: het lijkt wel alsof die van de kaart verdwenen is, want … beperkt tot zijn grondoppervlak van ca. 145 m²…
18de-Eeuwse perspectieven met zicht op … jawel !
En wist je dat het voor eigenaars van een landhuis in de 18de eeuw trendy was om dreven op hun landgoed aan te leggen die vanuit een centraal gezichtshoek in alle richtingen konden gaan, en bij voorkeur uitkeken op een toren in de verte? Je kan al vermoeden dat de Antwerpse Onze-Lieve-Vrouwetoren een gegeerde baken was voor dergelijke perspectiefdreven, tot in Bergen op Zoom toe !
Andere voorbeelden:
Reet; het Laarhof; zie gravure door Jacobus Neefs naar perspectief van Johannes vanden Hecke, 1665. (Gepubliceerd in Jacques Le Roy, Marchionatus Romani Imperii, 1678, Amsterdam).
Schilde, het hof dat eigendom was van het Antwerpse Sint-Elisabethgasthuis.
Stabroek, het Ravenhof van de familie Moretus
