De triptiek van Frans Floris (1560) voor het hoofdaltaar had de calvinistische tijd niet overleefd. Bij het herstel van de katholieke eredienst werd deze leemte voorlopig opgevuld met een werk van dezelfde meester, De aanbidding der herders uit 1568, nu eigendom van het Koninklijk Museum voor Schone Kunsten. Dat provisoire karakter zou echter langer duren dan gehoopt vermits een eerste initiatief voor een nieuw altaarstuk door het kerkbestuur in 1611 om een of andere reden strandde.

Aanvankelijk geeft het kapittelAlle kanunniken die verbonden zijn aan een kathedraal of een andere belangrijke kerk, die men dan kapittelkerk of collegiale kerk noemt. In een klooster of abdij is dit ook de vergadering van de religieuzen, in een kapittelzaal, ‘met stem in het kapittel’. zijn goedkeuring aan het modello van Otto van Veen voor een Kroning van Maria. Maar niet lang nadien gaat de voorkeur naar een van Rubens’ voorstellen: niet naar zijn modello voor een gelijkaardig onderwerp, maar naar het tweede ontwerp dat de tenhemelopneming van MariaDit feest – op 15 augustus – speelt een belangrijke rol in de verering van Maria als Moeder Gods. Als belangrijkste heilige is het voor christenen evident dat zij bij haar dood onmiddellijk in het hemelse paradijs werd opgenomen. In de oosterse kerken noemt men dit het feest van “het ontslapen van de Moeder Gods”, m.a.w. haar overlijden, dat meteen een hemelse wedergeboorte inhoudt. In Antwerpen viert men op die dag ook Moederdag. Sommigen noemen dit ook de Hemelvaart van Maria, wat echter fout is. In tegenstelling tot Jezus – die als God zelf naar de plaats kon terugkeren waar hij thuis is – kon Maria enkel door toedoen van God de Vader en Jezus in de hemel worden opgenomen. behandelt. Hoe dan ook, zo moeten onderdoen voor een leerling en dat bij een van de meest prestigieuze projecten in de eigen stad, moet voor Van Veen wel erg pijnlijk geweest zijn. Om een onbekende reden komt Rubens’ uitvoering op paneel echter nooit in de KathedraalDe hoofdkerk van een bisdom, waar de zetel van de bisschop staat. terecht, maar uiteindelijk op het altaarHet altaar is het centrale meubel in de Eucharistie. In oorsprong is een altaar een offertafel. Dit past in de theologische visie dat Jezus zichzelf geofferd heeft, door zijn kruisdood, om de mensheid te verlossen, zoals dit symbolisch wordt uitgebeeld op het schilderij “Het Lam Gods” van de gebroeders Van Eyck. In de huidige tijd wordt het altaar dikwijls omschreven als “de tafel van de Heer”. Hierbij verwijst het altaar naar de tafel waaraan Jezus en zijn leerlingen zich bevonden bij de instelling van de Eucharistie tijdens het Laatste Avondmaal. Net zoals Jezus en zijn leerlingen toen, verzamelen de priester en de gelovigen zich rond deze tafel met brood en wijn. van de Mariakapel die de jezuïeten vlak na 1620 toevoegen aan hun kerk, de huidige Sint-Carolus Borromeuskerk. Daar is het vervangen door een kopie terwijl het origineel in het Kunsthistorisches Museum van Wenen hangt.

In een tweede poging slaagt men wel in de opzet. Van de twee gepresenteerde nieuwe modelli die Rubens in 1618 aan het kapittel voorlegt, mag men aannemen dat het ene geselecteerde als uitgangspunt heeft gediend voor het ‘stenen’ altaarmodel dat de beeldhouwers, de gebroeders Robrecht en Jan de Nole, drie maand later, presenteren. De altaaromlijsting en het altaarstuk zijn immers thematisch geheel op elkaar afgestemd. Om ter plaatse in het koorIn een kerk met kruisvormig grondplan dat deel van de kerk dat t.o.v. het dwarsschip aan de andere zijde van het schip ligt. In het koor bevindt zich het hoofdaltaar. een betrouwbare indruk van het ingrijpende project te krijgen, wordt het altaarmodel twee jaar later in het groot op paneel geschilderd. Vanaf 1621 gaan de steenhouwers aan de slag in een loods (‘logie’) die speciaal hiervoor op de ongewijde kerkhofgrond is opgericht. Toch duurt het nog drie jaar vooraleer de eerstesteenlegging plaatsvindt. De eer hiervoor komt niemand minder toe dan aartshertogin Isabella. Het vergt nog meerdere jaren, misschien tot ca. 1630, vooraleer de laatste hand aan het imposante altaar wordt gelegd.

De onkosten voor het schilderij ‘onse Lieve Vrouwe hemelvaert oft coronatie’ worden gedragen door kapitteldeken Johannes del Rio als vorm van betaling voor de grafkelder die hem werd toegezegd aan de noordelijke kooringang. Zo verzekert hij zich in 1619 van een blijvende herinnering aan zijn persoon in de kerk waaraan hij meer dan twintig jaar als kanunnikIemand die samen met andere kanunniken verbonden is aan een kathedraal of collegiale kerk en als voornaamste taak heeft, in te staan voor het koorgebed. verbonden was. Door zijn overlijden begin 1624, op bijna 70-jarige leeftijd, krijgt hijzelf geen glimp meer te zien van de contractuele belofte van de grootmeester: ‘dat ick sal schilderen loffelyck ende tot mynen alderbesten mogelyck synde’. Pas in de zomer van 1625 – zes jaar na het contract – begint Rubens in zijn atelier aan het schilderij, maar hij moet het werk onderbreken wegens diplomatieke reizen. Onmiddellijk na zijn terugkeer in februari 1626 wordt op zijn vraag het koor ontruimd om het ter plaatse ongestoord te kunnen afwerken. Maar eens in het koor, blijkt het schilderij te smal uit te vallen voor de altaaromlijsting – blijkbaar waren foutieve afmetingen opgegeven. Terug in het atelier, wordt het bijna 5 m hoge, beschilderde paneel aan de rechterkant met een strook van ca. 20 cm. verbreed tot 3,25 m. Tegelijkertijd beslist het kapittel ten gunste van de lichtinwerking op het schilderij – een bekommernis die wellicht van de kunstenaar moet zijn uitgegaan – om een middeleeuws glasraam met een opvallend ‘citroengeel’ kleurvlak, aan de zuidzijde van het koor twee traveeën te verplaatsen. Of hoe ten tijde van de barok ‘hedendaagse’ – lees: ‘eigentijdse’ – kunst in aanzien stond. Terug in het koor, wordt het schilderij einde 1626, ten laatste begin 1627, voltooid.