Alle registers open: de orgels

Tot aan het Franse Bewind stonden er in de kerk drie orgels opgesteld op een doksaalEen (meestal versierde) wand die het koor of hoogkoor afscheidt van het dwarsschip en het schip. Hierdoor wordt het hoogkoor a.h.w. een afgesloten kapel binnen de kerk. Op het doksaal bevindt zich meestal het triomfkruis en soms ook een orgel. In Antwerpen heeft de Sint-Jacobskerk nog een dergelijk doksaal en wat verderaf, in Lier, de Sint-Gummaruskerk. Ook het brede balkon boven de ingang van een kerk, waarop meestal het orgel staat, noemen we doksaal of oksaal. van een specifieke ruimte: een in de Mariakapel, een in de Venerabelkapel en een positief-orgeltje op het koordoksaal ter begeleiding van de kanunnikenIemand die samen met andere kanunniken verbonden is aan een kathedraal of collegiale kerk en als voornaamste taak heeft, in te staan voor het koorgebed. in het koorIn een kerk met kruisvormig grondplan dat deel van de kerk dat t.o.v. het dwarsschip aan de andere zijde van het schip ligt. In het koor bevindt zich het hoofdaltaar.. Daarnaast was er het ‘Grote orgel’ in de zuiddwarsbeuk boven de toegang tot de kooromgangWandelgang rond het hoogkoor, waarop eventueel koorkapellen en kranskapellen uitgeven.. Nadat zijn eerste instrument door de Beeldenstorm totaal was verwoest, bouwde Gillis Brebos snel een nieuw instrument (1568), waarmee hij internationale faam verwierf. Bij de ‘zuivering’ door het calvinistisch kerkbestuur in 1581 bleef dit orgel wijselijk, voor eigen nut, gespaard. In de katholieke herstelcampagne vervaardigt Servaes van den Broeck in 1597 voor de bekroning van de renaissancistische orgelkast een nieuw Mariabeeld waarbij de rechterarm van de kleine Jezus mechanisch kon bewegen. Wanneer een hulpregister werd uitgetrokken, maakte het Kind een zegenend gebaar! Dat moet zeker menig kind (en volwassene) hebben doen opkijken. De organist die in dienst was van het kapittelAlle kanunniken die verbonden zijn aan een kathedraal of een andere belangrijke kerk, die men dan kapittelkerk of collegiale kerk noemt. In een klooster of abdij is dit ook de vergadering van de religieuzen, in een kapittelzaal, ‘met stem in het kapittel’. en de kerkfabriekEen officiële instelling die de materiële middelen beheert die nodig zijn voor de uitoefening van de eredienst in een parochie. Concreet betekent dit dat zij instaat voor de (ver)bouw(ing) en het onderhoud van het kerkgebouw, de aankoop van liturgische gewaden en voorwerpen, het betalen van lonen van de organist en eventueel personeel, … De kerkfabriek heeft inkomsten uit misintenties, speciale vieringen (m.n. huwelijken en uitvaarten), een deel van de collecte en eventueel uit pacht- en huurgelden van onroerend goed., werd doorgaans ook in dienst genomen door de beide devotiekapellen, met ander woorden, dezelfde handen bespeelden elk van de vier orgels in deze kerk. Enkele beroemde organisten waren achtereenvolgens Raymundus Waelrant vanaf 1585 en John Bull vanaf 1615. Deze voormalige hoforganist van koningin Elisabeth van Engeland was een orgelvirtuoos met een vernieuwende klavierstijl van internationale betekenis. Zijn opvolger, Hendrik Liberti van Groeninghen, was eerst als koraal en vanaf 1628 meer dan veertig jaar als organist aan deze kerk verbonden. Zijn bekendheid buiten de muziekwereld heeft hij te danken aan zijn portret door Antoon van Dyck. Hij adviseert ook bij de uitbreiding van het grote orgel en de bouw van de barokke orgelkast in 1657, met beeldhouwwerk van Peter I Verbrugghen naar een ontwerp van Erasmus II Quellinus. Alhoewel het tijdens het Frans Bewind verkocht wordt, blijft dit orgel in zijn geheel in de kerk hangen en verhuist het in 1805 naar een nieuw doksaal tegen de westwand van de middenbeukDe ruimte tussen de twee middelste reeksen pijlers van het schip.. In 1889 begint Pierre Schijven met de bouw van een romantisch orgelinstrument met vier handklavieren met elk 56 toetsen, een voetklavier met 30 toetsen, en negentig registers. Het volume van de magazijnbalken is er met bijna 13.800 liter aan aangepast. De meeste van de 5.777 sprekende orgelpijpen – ook de grootste van ca. 10 m hoogte – gaan schuil achter het oude barokke orgelfront, waar onder meer reeds de twee torens aan toegevoegd waren. Dit meesterwerk van de 19de-eeuwse orgelbouw en tevens het grootste historische orgel van België is bijzonder geschikt voor symfonische muziek gecomponeerd na ca. 1840. De eer om het in 1891 in te spelen was dan ook voor Alphonse Mailly en de Franse orgelsymfoniecomponist Charles-Marie Widor.