Negende NACHT van de KERKEN

Een voorproefje (van wat had mogen zijn)

 ‘Hoe stille is ’t’ dichtte ons aller Guido Gezelle meer dan honderd jaar geleden …

Maar … stilte wordt broos. Ze is steeds moeilijker te vinden in een maatschappij die om actie schreeuwt. Waar vroeger het leven, zeker op de buiten, doordrongen was van rust is ze in het volgebouwde Vlaanderen haast onvindbaar. Probeer maar eens een vierkante kilometer te vinden zonder ruis en gedruis. Reden waarom de contemplatieve zusters kartuizerinnen hun toevlucht enkel nog konden vinden in het koninklijk domein Opgrimbie in het nog groene Limburg.

Tot voor enkele maanden zouden we dit voor de Nacht van de kerken ’als opener bij het thema ‘Ruimte voor stilte’ kunnen gebruikt hebben. Maar intussen hebben maatregelen om een virus in te dijken ons sommige vormen van stilte opnieuw doen ervaren, gedwongen of niet. Vooral in de openbare ruimte was het soms midden de zomerse lentemaanden bijna ijselijk stil, op straat, in de musea én in de kerken. Dat stilte snel onwennig kan aanvoelen of zelfs wat bedreigend kan overkomen hebben we nu met zijn allen kunnen ervaren.

Traditioneel werden musea eerder als een (seculiere) stilteruimte ervaren. Dit is even waar voor bibliotheken of de nieuwe trend, de studieplekken her en der aangeboden aan studenten. Het zijn toevluchtsoorden bij uitstek voor wie zich op het kunstzinnige genot of op intellectuele studie wil concentreren.

Toch … voor velen blijft de stilte iets … “om de muren op te lopen”. Ook de (toeristische) kerken delen in de klappen. In onze geseculariseerde maatschappij waar het ontzag voor het transcendente en het mystieke is weggedeemsterd, verliezen ook deze plekken vaak hun aura van stilte. Zelfs de stilte vóór de mis is geen evidentie meer.

De tegenbeweging laat niet op zich wachten. De kritische westerse mens zoekt alternatieven. Terecht kiezen velen voor versobering en levenskwaliteit. En zo komt ook de stilte weer in het vizier. Denk maar aan yoga en Zen of de jaarlijkse nationale ‘Dag van de Stilte’ in Nederland (laatste zondag van oktober).

We moeten toegeven dat stilte ook niet direct de focus was bij kerkelijke organisaties of bij culturele evenementen als de Nacht van de kerken. Wij streefden er naar, en dat zullen we in de toekomst ook zeker blijven doen, om met de kerken zo levendig mogelijk naar buiten te treden. De kunsthistorische en religieuze achtergrond is het fundament waarop de kerken vandaag hun maatschappelijke relevantie verder kunnen uitbouwen.

Roemrijke kunstwerken en vibrerend orgelspel zijn inderdaad troeven. Maar het moeten niet altijd ‘toeters en bellen’ te zijn om het onhoorbare te laten klinken, het onzegbare uit te drukken en het onzichtbare waar te nemen. Eeuwenoude stiltezoekers als de clarissen, de kartuizers of de trappisten kunnen ons hier zeker wegwijs maken.

Maar ook in onze kerken, en in onze Antwerpse kerken in het bijzonder, mag de bezoeker de stilte proeven, de stilte als het meest geschikte medium om niet alleen zichzelf maar vooral ook de Andere, God te vinden.

Ruimte voor Stilte: ook al oogde dit thema tot voor kort weinig trendy en minder populair, het heeft, mede door de omstandigheden, snel maatschappelijk een zekere relevantie gekregen. Op een meer spiritueel vlak is er duidelijk nog nood aan stilte. Kerken bieden hier sinds eeuwen een rustplaats en dit niet alleen voor de gelovige en niet alleen tijdens de gebedsdiensten. En daar gaat het om met deze Nacht van de Kerken: een rustplaats aanbieden, een RUIMTE waar je stilte en zin kan en mag ervaren.

Wij zijn ervan overtuigd dat we mensen kunnen bekoren die gevoeliger zijn voor het diepzinnige, die eerder zinzoeker zijn dan kunstliefhebber, die zoeken naar authenticiteit.

Vele kerken zullen in de volgende tijden nieuwe functies krijgen. Maar wij durven wedden dat bij de zoektocht naar een zinvol hergebruik ervan niet zozeer het commerciële of culturele aspect maar des te meer de invulling als stilteruimten als troef zal worden uitgespeeld, zeg maar als uitzonderlijke zuurstoflongen.

Samen met u allen gaan we de uitdaging aan.

“Niets is sterker
dan de stilte.
Niets heeft zoveel kracht
als het zwijgen van de nacht”
                                    Stef Bos.