Op reis in eigen stad
Een dagje ESPAÑA in Antwerpen
Sint-Carolus Borromeuskerk
Hendrik Conscienceplein 2
Barok der triomf – Triomf der barok
Steevast komt dit pleintje in elke rondvraag bovenaan als ‘meest romantische’ plekje van Antwerpen; dichter bij een zuiderse sfeer geraken is inderdaad moeilijk. Het is ook een vroeg voorbeeld van stadsvernieuwing uit de eerste jaren van de 17de eeuw, met dank aan de jezuïeten.
Het verhaal van de jezuïeten in Antwerpen heeft als voorspel het korte verblijf van hun ordestichter, de Bask Iñigo de Loyola in 1529-’31 (zie Sint-Jacobskerk, gedenkplaatje van Sint-Ignatius).
De eerste jezuïeten Antwerpen zijn Spanjaarden en dit op vraag van Spaanse kooplieden; zij bespreken hun innerlijk geestelijk leven liever in hun eigen moedertaal. Daarom zijn de jezuïeten hier van meet af aan ook gekend als ‘de Spaanse priesters’. Reden waarom hun residentie en college tijdens het Calvinistisch Bewind 1577-1585 haast symbolisch dienst doet als een soort politiekantoor.
Nadat in 1585 Antwerpen door Farnese heroverd is voor de Spaanse kroon én het katholieke geloof, is de orde van Ignatius, de Societas Jesu, als intellectuele stoottroep nadrukkelijk aanwezig in onze frontlijnstaten. Doelbewust streven ze ernaar de héle mens te overtuigen, zowel door morele en wetenschappelijke opvoeding van de elites als door sterk op de zintuigen te werken van de massa’s. Als geen ander weten zij de kracht van visuele media te hanteren om de triomf van het rechtzinnige katholiek geloof te ondersteunen. In de bouwkunst ontstaat een specifieke stijl voor kerken waarvan de Gesù in Rome het model is en de Antwerpse jezuïetenkerk een toppunt (1615-1621). Een gevel als een retabelGeschilderde en/of gebeeldhouwde achterwand van een altaar dat tegen een wand of pijler is geplaatst. Onder het retabel is er soms een predella. achter het hoofdaltaar uit een Spaanse kerk dat zich aan de buitenkant toont; een verdieping met galerijen, die extra zitplaatsen bieden, vooral voor de zondagsschool; het ganse interieur als een spektakelzaal.
Het ontwerp gaat terug op architect, fysicus, mathematicus Francisco Aguilon, van Spaanse afkomst (1567-1617), opgevolgd door jezuïet Pieter Huyssens (1577-1637). De buste van Ignatius siert bovenaan de gevel. Zijn leven en dat van zijn metgezel Franciscus Xaverius wordt uitgebeeld op de basreliëfs in de zijbeukenDe ruimte tussen een reeks pijlers van de middenbeuk en een reeks pijlers links of rechts ervan, of de ruimte tussen een reeks pijlers en de buitenmuur.; beide heiligen hebben hun sculptuur aan het hoofdaltaar (werk van Artus Quellinus I uit 1656-1658).
Indachtig de vele concerten in deze kerk, zou je bijv. naar een uitvoering door het Huelgas Ensemble kunnen luisteren. Zij hebben vooral de vocale muziek van late middeleeuwen en vroege renaissance als repertoire. Stichter Paul Van Nevel verwijst met die naam naar het muziekhandschrift uit ongeveer 1300 dat bewaard bleef in de het Huelgasklooster, eveneens nabij Burgos. Een van de opnames vertolkt zeer precies de muziekdrukken van Christoffel Plantin.
Een ander vocaal ensemble van bij ons, Capilla Flamenca, ontleent zijn naam aan de voormalige hofkapel van Keizer Karel. Toen deze in 1517 de Lage landen verliet, nam hij zijn beste musici mee om hem als levende polyfonie naar Spanje te vergezellen.
Wie aan de kruising met Wolstraat/Kipdorp, links naar de Minderbroedersrui wil, hoeft al lang niet meer door de ‘Straat van Gibraltar’, een smalle doorgang, gehinderd door het bouwblok voor de Wijngaardbrug. Die straatengte was door onze stadsgenoten omgezet in hun eigen idioom ‘het Gat van Gribbelenteer’.
Camino: Hendrik Conscienceplein > Sint-Pieter en Paulusstraat > Korte Nieuwstraat > Lange Nieuwstraat > Sint-Nicolaasplaats
