Op reis in eigen stad
Een dagje ESPAÑA in Antwerpen
Sint-Andrieskerk – Hedendaags:
Waaistraat 1 (namiddag) – Sint-Andriesstraat 5 (voormiddag)
Rubens in Madrid en Maria in Antwerpen
In de Mariakapel van de Sint-Andrieskerk kan je het oude Mariabeeld ‘Onze-Lieve-Vrouw van Bijstand en Victorie’ (ca. 1600) bekijken. Oorspronkelijk was deze Maria ‘hedendaags’ gekleed zoals het een modieuze Spaanse of andere vorstin van die tijd betaamde.
Bekijk, ter vergelijking, hoe aartshertogin Isabella op veel plechtige portretten afgebeeld staat. Onze vorstin van de Zuidelijke Nederlanden in de jaren 1598-1621 moest haar status van Spaanse Infante immers eer aandoen. Haar modieuze garderobe telde meerdere staatsiemantels met een lange sleep, waar dan een sierlijke en kostbare voorschoot bij hoorde.
Na 400 jaar was het ‘hedendaagse’ van deze Mariakledij wel wat zoek. Naar aanleiding van het modejaar 2001 mocht Ann Demeulemeester het beeld ‘actueel’ tooien. De ontwerpster doorbrak de traditie en verving de Mariakleuren blauw en wit door haar typisch sobere combinatie van quasi donkerzwart en wit.
Al even typisch voor de ‘meest poëtische’ van de ‘Antwerpse Zes’ is de schoudermantel van witte veren. Voor de pastoorEen priester die verantwoordelijk is voor een parochie. houden die een subtiele Bijbelse verwijzing in naar de zinnebeeldige duif van “Gods Geesteskracht die over Maria kwam”.
In een zijvertrek van de kerk wordt nog een ander Mariabeeld bewaard. Deze madonna heeft authentieke ‘Spaanse’ roots, zoals blijkt uit de ondertiteling: “B.M.V. de monte serato in hispania”.
‘Onze-Lieve-Vrouw van Montserrat’ werd vereerd door Spaanse en/of Catalaanse militairen in de voormalige citadel. Het houten beeld stond opgesteld in een kapelletje in het poortgebouw dat op de stad uitgaf. Net als bij de originele ‘Zwarte Madonna’ in het beroemde bedevaartsoord boven Barcelona, zijn het gelaat en de handen van Maria en Jezus hier zwart van kleur. Het was blijkbaar niet de bedoeling een nauwkeurige kopie van het Catalaanse devotiebeeld te hebben; de titel kon volstaan. Er is dan ook verder geen enkele stilistische gelijkenis met de Romaanse Madonna uit de 12de eeuw. Zo stug als de originele Mariafiguur is, één met de zetel waarop zij troont, zo levendig en gracieus zijn hier de figuren en zo sierlijk de stoel. Ook iconografisch is er een (onverwacht) verschil: hier houdt niet Maria, maar wél Jezus de wereldglobe in de handen.
In het Catalaanse thuisland sprak men dit devotiebeeld liefkozend aan met ‘la Moreneta’ (het zwartje). Deed het ruwe soldatenvolk in de Antwerpse citadel dat ook? Mocht het beeld kunnen spreken, dan zouden we dat zeker vernemen…
Even belangrijk voor onze wandeling is het grote altaarstuk in het koorIn een kerk met kruisvormig grondplan dat deel van de kerk dat t.o.v. het dwarsschip aan de andere zijde van het schip ligt. In het koor bevindt zich het hoofdaltaar.: Otto van Veen schilderde ‘De marteldood van de heiligeDit is een titel die de Kerk aan een overledene toekent die bijzonder rechtschapen en gelovig heeft geleefd. In de Rooms-Katholieke en de Orthodoxe Kerk mogen heiligen worden vereerd (niet aanbeden). Een aantal heiligen zijn ook martelaren. Andreas’ (1594-’99). De schatkamer huisvest bovendien het modello op klein formaat; de vergelijking stelt je in staat de originele uitstraling van het werk te smaken want het heeft in de loop der jaren vele restauraties te verduren gehad. Dit maniëristische schilderij van zijn erudiete leermeester, nog stug en overbevolkt, diende Peter Paul Rubens als inspiratiebron voor de compositie van een ‘modernere versie: ‘De marteling van Sint-Andreas’ (1638). Het was bestemd voor een nog steeds bestaande Vlaamse stichting in Madrid: ‘Fundación Carlos de Amberes’, genoemd naar Karel van Antwerpen (+1604). Deze stichting was in 2016 in geldnood en wou het stuk internationaal verkopen, maar daar legde de Spaanse overheid verbod op; je kan het van hieruit bekijken onder een weblink.
Schenkers van glasramen laten zich graag flankeren of representeren door hun patroonheiligen, zo ook Ferdinand Meeus aan het derde glasraam in de zuidbeuk ‘De uitverkiezing van Maria’, een werk van de neogotische meester Jean-Baptiste Béthune (1873). De heilige Ferdinand van Castilië draagt een stadssleutel in de hand met tekst ‘Dios abrira, rey entrara’ (God zal openen, de koning zal binnengaan, vrij naar Psalm 24: 7-9), een verwijzing naar de verovering van Sevilla in 1248 tijdens de Reconquista op de Moren. De grootste vrouwelijke Spaanse heilige, Teresia van Ávila voelt in mystieke extase haar hart doorboord worden met de zinnebeeldige pijl van Gods Liefde; zij vertegenwoordigt mevrouw Theresia Hubertina Meeus-Peeters.
Camino: Waaistraat > Augustijnenstraat > Korte Ridderstraat > Vrijdagmarktstraatje > Vrijdagmarkt
