Tweede NACHT van de KERKEN
Zaterdag 10 augustus 2013
14 Antwerpse kerken vieren de 350ste verjaardag van de
Koninklijke Academie voor Schone Kunsten van Antwerpen
Een tiental jaar geleden namen enkele Antwerpse monumentale kerken deel aan de Nacht van de Musea. Omdat enerzijds de Musea hun eigenheid wilden onderstrepen en anderzijds veiligheid in mega-kerken op nachtelijke uren niet evident is, kwamen de kerken voor de Antwerpenaren niet meer in beeld op late zomeravonden.
Dit jaar willen de kerken tijdens de Antwerpse zomer opnieuw hun deuren openen. Niet toevallig een week na de Nacht van de Musea én tijdens de Antwerpse kermisweek in de aanloop naar 15 augustus.
Het kerkinterieur zoals we overdag gewoon zijn, ga je bij een nocturne niet zien. De kleurrijke lichtinval van de zon door de glasramen deemstert langzaam weg, maar zet eerst nog enkele hoekjes doelgericht in het licht. Dankzij de ondergaande zon baadt menige kerk ca. 19u-20u in een glanzend gouden licht. Voor wie op het juiste moment komt, een hemels moment om stil van te worden. Wie toch graag glasramen bewondert komt best vóór 20u.
thema: de links met de Koninklijke Academie voor Schone Kunsten
Graag willen de kerken een gemeenschappelijk thema belichten. In de aanloop van de officiële viering van 350 jaar Koninklijke Academie voor Schone Kunsten kan u in de 14 deelnemende kerken genieten van de opmerkelijkste kunstwerken die directeurs, leraars en studenten van de Academie sinds 350 jaar maakten. In iedere kerk worden doorlopend rondleidingen voorzien met aangepaste achtergrondmuziek, soms orgelrecitals.
Onder impuls van David II Teniers (‘de Jonge’) wordt in Antwerpen de ‘Koninklijke Academie’ opgericht, reden genoeg om dit nu, 350 jaar later, te vieren. Omdat voor de katholieke kerk kunst een dankbaar middel is voor de geloofsbeleving en voor de geloofsoverdracht, hebben de Antwerpse kerken voor velerlei opdrachten beroep gedaan op talloze kunstenaars die sinds 1663 academisch geschoold zijn.
Nu de bouw van kerken tot stilstand is gekomen, doen de kerken vooral voor restauratiewerken allerhande geregeld beroep op de academie en haar afgestudeerden.
Er zijn ook meer persoonlijke links. Tot ver in de 19de eeuw komen de Antwerpse, academisch geschoolde kunstenaars in de parochie- en kloosterkerken geregeld over de vloer, niet enkel professioneel, maar evenzeer voor hun geloofsbeleving. Doorgaans zijn de sporen hiervan enkel terug te vinden in de doopsel-, huwelijks- en uitvaartregisters, heel uitzonderlijk ook in een funerair monument.
De kunstenaarsvereniging van de St.-Lukasgilde die de Academie mee patroneerde, beschikte in de Antwerpse hoofdkerk van O.-L.-Vrouw over een eigen kapel.
De vierde link tussen de kerken en de academie is delicater. Wanneer tijdens het Frans Bewind kerken en kloosters worden opgeheven, worden de beste kunstwerken eruit geselecteerd als didactisch voorbeeld voor de kunstenaars in opleiding. Deze verzameling wordt ondergebracht in het voormalige minderbroederklooster in de Mutsaertstraat waar nu nog de Koninklijke Academie voor Schone Kunsten van Antwerpen gevestigd is. In 1816 worden er een twintigtal topwerken van o.m. P.P. Rubens aan toegevoegd, die uit Antwerpse kerken geroofd waren, maar na de Franse nederlaag in Waterloo, uit Parijs terugkeren. Uit deze verzameling ontstaat later het Koninklijk Museum voor Schone Kunsten.
In 14 kerken kan u genieten van de opmerkelijkste kunstwerken die directeurs, leraars en studenten van de Academie sinds 350 jaar maakten. Elke kerk heeft haar eigen invalshoek binnen dit thema.
Naast de talrijke glasramen van de glazeniers Stalins-Janssens en het beeldhouwwerk van de Boeck en van Wint trekken 3 kunstwerken de aandacht.
Het altaar van het Sint-Lucasgilde
Na het Calvinistisch Bewind wordt het altaar van de Sint-Lucaskapel hersteld. Eerst in 1602 krijgt Maarten de Vos de opdracht voor een altaarstuk met als onderwerp ‘Sint-Lucas schildert de Madonna’. De patroonheilige staat hier voor de schilders professioneel model zowel op het gebied van handenarbeid als van intellectuele vorming. De Vos, die eerder onderdeken en opperdeken was van het gilde, is dan reeds op hoge leeftijd. Enkel het middenpaneel kan hij voor zijn dood in 1603 afwerken. De zijpanelen zijn geschilderd door Ambrosius Francken en Otto Van Veen. Wanneer in 1754 een modieus portiekaltaar wordt opgericht verhuizen de beide luiken naar de ‘schilderkamer’ van de Academie in de handelsbeurs.
Bij het herstel van de kerk na het Frans Revolutionair Bewind krijgt academiedirecteur Herreyns de opdracht voor het altaarstuk van het Heilig Sacramentsaltaar. Het schilderij De Emmaüsgangers (1808) getuigt nog steeds van deze neoclassicistische kunstperiode.
Het glasraam ‘God verheerlijkt door de kunsten’ (Jean-Baptiste Bethune, 1872)
Sinds 1622 stond op deze plaats een glasraam geschonken door Filips IV, Koning van Spanje, totdat het begin 19de eeuw door een storm vernield wordt. Ter gelegenheid van de viering van het 400-jarig jubileum van het Sint-Lucasgilde (1664) en de viering van het tweede eeuwfeest van de Koninklijke Academie voor Schone Kunsten (1663) besluit de ‘Koninklijke Maatschappij tot Aenmoediging der Schone Kunsten van Antwerpen’ een glasraam te financieren. Hiermee eert men niet alleen de kunsten die aan de Academie beoefend worden, maar ook andere disciplines, waaronder de poëzie en de welsprekendheid van de rederijkerskamers die van oudsher in het St.-Lucasgilde opgenomen waren. Het grootse neogotische glasraam wordt besteld bij Bethune, de toen bekendste Brugse glazenier, die hier reeds een voet in huis had door de plaatsing van glasramen in enkele straalkapellen.
De Antwerpse Academie is in de St.-Andrieskerk prominent aanwezig met een hedendaagse realisatie van één van de belangrijkste modeontwerpsters, Ann Demeulemeester, uit 2001. Maar ontdek ook de kunstwerken van vroegere studenten en directeurs van de Academie: de schilder Verlat en de beeldhouwers Gillis en Van Geel (preekstoel). En laat u het verhaal vertellen van Vincent van Gogh die hier inspiratie vond.
De Antwerpse Academie is in de St.-Anna3-kerk aanwezig met de glasramen in de orgelkast. Deze komen uit de vorige, afgebroken neogotische kerk, gerestaureerd door Herman Wauters, leerling van professor Joris Van de Broek.
Het gepolychromeerde Sint-Rochusbeeld is in 2013 in semi-oorspronkelijke staat hersteld door Seppe Roels, leerling van de Academie.
De Vlaamse kunstenaar Ernest Wante schildert ca. 1910 de bijzondere kruiswegstaties, de muurschildering Maria wordt gekroond tot Koningin van de hemel en de zijpanelen van het St.-Antoniusretabel. Hij is sterk geïnspireerd door de prerafaëlitische kunstenaars.
In deze uitgesproken barokke kerk (1614-1624) kan je moeilijk kunstenaars treffen die aan de Academie verbonden geweest zijn, tenzij Jan Pieter I van Baurscheit die instond voor de restauratie na de fatale brand van 1718. Naast het houtsnijwerk van lambrisering, biechtstoelen, preekstoel, en portaal, worden originele ontwerptekeningen tentoongesteld.
Ook te ontdekken: het grootse altaarstuk Onze-Lieve-Vrouw van de Carmel geschilderd door Gustaaf Wappers (1840).
Ondanks de geboden waakzaamheid voor het mansvolk verwelkomden de begijnen academische kunstenaars in hun gebedshuis. Vooral de glaskunstenaars Stalins en Janssens, en de beeldhouwers De Boeck en van Wint en Jozef Peeters staan hier vanavond centraal in deze intieme ruimte.
De neogotische Sint-Franciscuskerk is een opvallende realisatie van de architectenbroers Leonard en Hendrik Blomme (1896) die o.m. ook de St-Willibrorduskerk ontwierpen. Beiden waren docent aan de Antwerpse Academie.
Ook de glazeniers Stalins-Janssens, leerlingen van de academie, zijn in deze kerk van de partij.
De Sint-Fredeganduskerk neemt een aparte plaats in tussen de kerken van Antwerpen, niet zozeer omdat ze minder centraal ligt maar wel omdat ze kunstwerken van niet minder dan 5 directeurs van de Antwerpse Academie herbergt die een periode van meer dan een eeuw overspannen:
- het beeldhouwwerk van Jan Pieter II van Baurscheit (1ste helft 18de );
- het grootse schilderij De opdracht van Jezus in de tempel van Willem J. Herreyns (ca. 1780);
- het schilderij De Graflegging van Jan Pieter Ykens (1701);
- de 2 kleinere schilderijtjes, bij de belangrijkste grafmonumenten, van Matthias van Brée (1804) en Andries C. Lens (begin 19de ).
Voor de inhuldiging in 1871 van de cyclus neogotische muurschilderingen van Guffens en Swerts componeerde Peter Benoit het oratorium Drama Christi. Beide kunstwerken zal u tijdens deze nocturne kunnen ontdekken of hoe beeld en muziek elkaar aanvullen. Er wordt o.a. ook aandacht besteed aan het schilderproces, de toegepaste materialen, de kartons van deze opmerkelijke wandschilderingen. En dit wordt gekaderd in de thema’s van de schilderwerken: de lijdende-, de strijdende- en de verheerlijkte Christus.
De focus ligt op het globale concept van binnen- en buitenarchitectuur, beelden, altaren en kerkmeubilair gerealiseerd door bouwmeester J. Huygh, docent aan de Academie, en de verdere afwerking door zijn opvolger architect J. Smolderen, die er zijn opleiding genoot.
Architect Frans Van Dijk die deze basiliek bouwde was leraar aan de Antwerpse Academie. Zijn achtergronden en buitenlandse voorbeelden worden op deze avond volledig uitgeklaard met de plannen van Van Dijk en een maquette gemaakt in 1983 ter gelegenheid van de 100ste verjaardag van de stichting van de parochie.
Ontdek deze ‘Siciliaanse’ basiliek in Antwerpen.
De Sint-Pauluskerk belooft vanavond dé waarheid te vertellen over de geroofde kunst en Napoleon Bonaparte. De Antwerpse Academie is hier alomtegenwoordig met niet minder dan 11 kunstenaars.
Er zit beweging in deze kerk. Vanavond is de kerk ook ondergedompeld in een Afrikaanse sfeer. Na het einde van Afrikaanse eucharistieviering kan u niet alleen verder genieten van de muziek en de liederen gebracht door het Afrikaans koor maar zeker ook van het kerkgebouw en de kunstwerken ontstaan onder impuls van de ‘Pelgrimbeweging’. Hiertoe hoorden de belangrijkste kunstenaars die de kerk mee vorm gaven: architect Flor Van Reeth, kunstglazenier Eugeen Yoors, beeldhouwer Simon Goossens en architect en metaalkunstenaar Rie Haan. Allen ontvingen hun opleiding aan de Koninklijke Academie voor Schone Kunsten van Antwerpen.
De kerk telt vermaarde leraars en studenten van de Koninklijke Academie onder de kunstenaars die deze neogotische kerk vorm en kleur gaven zoals het architectenduo Blomme, de kunstglazeniers Stalins-Janssens en Eugeen Yoors en de beeldhouwers de Boeck en van Wint en Jozef Peeters.
