De Onze-Lieve-Vrouwekathedraal van Antwerpen, een openbaring.
De biechtstoelen
Een van de zeven sacramentenIn het christendom is dit een gewijde handeling waarin God tot de mens komt. Zij markeren belangrijke momenten in het mensenleven. In de katholieke Kerk onderscheidt men zeven sacramenten: doopsel, biecht, eucharistie, vormsel, ziekenzalving, huwelijk en priesterwijding. in het katholicisme is de biechtHet sacrament van de verzoening. De gelovige [of biechteling] belijdt zijn tekortkomingen aan een priester [de biechtvader] en spreekt zijn/haar spijt uit. Namens God schenkt deze vergiffenis [d.i. de absolutie] en legt ook een vorm van boetedoening op [de penitentie]. Deze kan o.a. bestaan uit een aantal gebeden, de opdracht om zich met een tegenpartij te verzoenen of in het verleden soms ook een bedevaart.: ‘het sacrament van de verzoening’. Als ‘biechteling’ gaan katholieke christenen hun zonden biechten bij een priesterIn de Rooms-Katholieke Kerk is de priester een ongehuwde man die door de bisschop tot priester is gewijd, waardoor hij het recht heeft om de zes andere sacramenten toe te dienen: het doopsel, het vormsel, de biecht, de eucharistie, het huwelijk en de ziekenzalving. die hen vergiffenis schenkt namens Jezus Christus: Als jullie iemand zijn zonden vergeven, dan zijn ze ook vergeven (Joh. 20:23). Om het persoonlijk karakter van het biechtgesprek te bevorderen, werd door het ConcilieEen grote vergadering van kerkelijke ambtsdragers, voornamelijk bisschoppen, onder leiding van de paus, om beslissingen te nemen betreffende het geloof, de kerkelijke gebruiken, enz. Een concilie wordt meestal vernoemd naar de plaats waar het werd gehouden. Voorbeelden: het Concilie van Trente [1635-1653] en het Tweede Vaticaans Concilie [1962-1965], wat voorlopig ook het laatste concilie is. van Trente (1545–1563) een nieuw kerkmeubel gecreëerd: de biechtstoel. In een gepaste lichaamstaal kan de biechteling er zijn berouw nederig geknield komen uitdrukken. De priester, de ‘biechtvader’, gezeten in het midden, aanhoort zijdelings de ene biechteling na de andere. Door de mens met gewetenswroeging geenszins recht in de ogen aan te kijken, wordt zo het vrije gesprek bevorderd, tactvolle psychologie al enkele eeuwen voor Freuds sofagesprekken …
In 1798 zijn alle oorspronkelijke biechtstoelenEen meubel dat speciaal werd ontworpen om het sacrament van de biecht te vergemakkelijken, m.n. door te vermijden dat biechtvader en biechteling oog in oog met elkaar zouden staan. Links en rechts zijn knielbanken voor biechtelingen; in het midden is een hokje waarin de biechtvader zit. Beiden zijn van elkaar gescheiden door een wand waarin een rasterwerk is aangebracht zodat de biechtvader de biechteling wel kan horen, maar niet zien. verdwenen bij de gedwongen uitverkoop van de kathedraalDe hoofdkerk van een bisdom, waar de zetel van de bisschop staat. onder het Frans Revolutionair Bewind. Al snel na het concordaat van 1801 kan de kerkfabriekEen officiële instelling die de materiële middelen beheert die nodig zijn voor de uitoefening van de eredienst in een parochie. Concreet betekent dit dat zij instaat voor de (ver)bouw(ing) en het onderhoud van het kerkgebouw, de aankoop van liturgische gewaden en voorwerpen, het betalen van lonen van de organist en eventueel personeel, … De kerkfabriek heeft inkomsten uit misintenties, speciale vieringen (m.n. huwelijken en uitvaarten), een deel van de collecte en eventueel uit pacht- en huurgelden van onroerend goed. biechtstoelen opkopen van afgeschafte kerken en kloostersGebouwencomplex waarin leden van een religieuze orde samenleven. Zij volgen daarbij de regel van hun stichter. De oudste kloosterordes zijn de kartuizers, dominicanen, franciscanen, augustijnen en hun vrouwelijke tegenhanger. Let wel: benedictijnen, norbertijnen, cisterciënzers, trappisten en hun vrouwelijke tegenhangers wonen in een abdij; jezuïeten in een huis.. Zo staat tegen de wand van de uiterste noordbeuk een serie van zes barokke biechtstoelen opgesteld die afkomstig is van de voormalige Sint-Bernardusabdij in Hemiksem: werk van Willem Ignatius Kerricx en Michiel I van der Voort uit 1713. Bij elk biechtmeubel stellen de buitenste beelden deugden voor, die de verzoening van de mens met God aanprijzen. In de beide middelste beelden herkennen we de apostelenDit is de naam die men geeft aan de voornaamste twaalf leerlingen van Jezus, die door Hem gezonden werden om het evangelie te verkondigen. Bij uitbreiding wordt de term ook gebruikt voor andere verkondigers, zoals Paulus en Pater Damiaan (“De apostel der melaatsen”). aan hun martelattribuut. Zij staan voor ‘de apostolische traditie’ en beklemtonen dat Jezus’ belofte van vergeving via de Kerk op elke generatie overgaat.
Biechtstoel 1
(1) Een vrouw stelt de Bewening van het kwaad voor en daar horen blote voeten en versleten kleren bij. De vrouw staat op het punt haar sluier te scheuren. Het scheuren van de klederen was in het Oude TestamentDeel van de Bijbel met teksten van vóór de geboorte van Jezus. een teken van rouw, onder meer bij godslastering. Ondanks alle spijt blijft de mens wanhopig met zichzelf gewrongen, vandaar het vertrokken gelaat.
Andreas is herkenbaar aan het legendarische X-kruis, zijn broer Petrus aan het al even legendarische omgekeerd kruis. In het medaillon zoekt Jezus, de Goede Herder, naar elk verloren schaap.
(4) De Boetvaardigheid is blootsvoets en draagt een boetekleed. Ze houdt de hand deemoedig op de borst en pijnigt zich met een geselroede. De vis is het symbool van de vasten, de pelikaan dat van (be-)rouw. Volgens de heiligeDit is een titel die de Kerk aan een overledene toekent die bijzonder rechtschapen en gelovig heeft geleefd. In de Rooms-Katholieke en de Orthodoxe Kerk mogen heiligen worden vereerd (niet aanbeden). Een aantal heiligen zijn ook martelaren. Hieronymus zou de pelikaan drie dagen zonder oponthoud klagen nadat hij zijn eigen jongen heeft gedood.
Biechtstoel 2
(5) De Zelfkennis bekijkt zich in een handspiegel: een innerlijke weerspiegeling of ‘reflectie’. De lelietak in de hand en de zon op de borst zijn de symbolen van zuiverheid en waarheid. Biechten is immers met een zuivere blik in de waarheid gaan staan.
Jacobus Minor heeft een vollerstang bij zich, Judas Taddeus een omgekeerd kruis.
(8) De Gemoedsrust of Zielenvrede heeft een krans van olijftakken op het hoofd, richt de blik en de hand hemelwaarts, en houdt een (ondertussen afgebroken) olijftakje als verzoeningssymbool in de andere hand. Wat ook de zonden zijn, verzoening of herstel van de gebroken relatie met God is altijd mogelijk en daaruit volgt zielsrust.
Biechtstoel 3
(9) Sterkte: het vergt kracht om de eigen fouten onder ogen te zien en te erkennen. De Moed om te gaan biechten steunt op de balusterzuil en heeft een eind gedraaid touw in de hand (de Sterke Vrouw uit het Boek der Spreuken (31:17.24) die zelf haar gordels maakt).
De apostel Simon de IJveraar houdt een zaag, Filippus een groot kruis.
(12) Wie echt in zichzelf kijkt, ontdekt dat bekering altijd opnieuw nodig is. De bekering van de zondaar houdt een dubbele beweging in. Hij keert zich af van wat doorgaans zo begeerlijk lijkt: eer of succes, macht en rijkdom en hij keert zich naar Degene die zichzelf tot de dood toe gegeven heeft en aan zijn leerlingen zegt: ‘Als je mij wil volgen, neem dan je eigen kruis op’ (Mc. 8:34). De Bekering, gesluierd, vertrapt de laurierkroon van de aardse glorie en toont Jezus’ kruis.
Biechtstoel 4
(13) Het Gewetensonderzoek gaat na wat goed of fout zit, op dit diep nadenken alludeert het gebaar van de figuur: met de rechterwijsvinger wijst ze naar het voorhoofd.
Het attribuut van Bartolomeus is een mes (maar ontbreekt), Jacobus Major is herkenbaar aan de sint-jakobsschelp en een geborduurd kruisje op zijn pelerine.
(16) De Devotie heeft de ene hand op de borst en houdt in de andere een brandende flambouw. Door een nederige biecht verkrijg je meer godsvrucht: je wordt weer inniger met God verbonden.
Biechtstoel 5
(17) Genade van God: gelauwerd en met een grote hoorn van overvloed vol vruchten en bloemen naast zich. Het uiteindelijke antwoord van God is overvloedige genade. Zelfs als je het niet verdient, ontvang je Gods liefde.
De apostel Johannes houdt een evangelieboek en een kelkVergulde metalen beker, meestal op een voet, die de priester tijdens de eucharistie gebruikt voor de wijn. met slang, Paulus draagt het boek van de Heilige Schrift (het evangelieEén van de 4 Bijbelboeken waarin het optreden van Jezus, zijn dood en opstanding centraal staan. De 4 evangelisten zijn Mattheüs, Marcus, Lucas en Johannes. Letterlijk betekent evangelie ‘Goed Nieuws’/‘Blijde Boodschap’. Met deze term wordt de kernboodschap van deze boeken aangeduid. en zijn eigen brieven), evenals het zwaard van zijn marteldood.
(20) ‘Genade van God’ vertaalt zich in ‘Vergeving’. Zij draagt een boek met in het Latijn de boekhoudkundige tekst: solutus omni foenere (vrijgesproken van elke schuld). Het hart van de sacramentele biecht is de zogenaamde absolutie: ‘Ik ontsla u van uw zonden, in de naam van de Vader en de Zoon en de heilige GeestDe werkzame kracht van God in mensen. Deze inspireert mensen om God aanwezig te brengen in de wereld. Jezus was “vervuld van Heilige Geest” en toonde zo in zijn spreken en handelen hoe God is. Mensen die de werking van de Heilige Geest in zich toelaten, spreken en handelen op die momenten ook zoals God en Jezus. Zie hiervoor ook ‘Pinksteren’..’ Door deze ‘vrijspraak en kwijtschelding van zonden’ wordt de last van de schouders genomen. De verloochening is uitgevaagd en de relatie hersteld. Voor de gelovige mag dit een nieuwe start zijn.
Biechtstoel 6
(21) Het Gebed heeft de gestalte aangenomen van een oudere gesluierde vrouw die een wierookvatEen liturgisch voorwerp dat bestaat uit een schaal opgehangen aan drie kettingen. Op de schaal is een deksel dat ook aan een ketting hangt. In de schaal worden wierookkorrels op gloeiende kolen gelegd, zodat zij beginnen te geuren. Door met het wierookvat te zwaaien wordt het vuur aangewakkerd en kan de wierookgeur zich verder verspreiden. Het wierookvat wordt gebruikt om bepaalde personen [de priester, de bisschop, de gelovigen, …] of bepaalde voorwerpen [een kruis, de Bijbel, het Heilig Sacrament, …] bijzondere eer te bewijzen. draagt: Laat mijn gebed als wierook voor U opstijgen (Ps. 141:2).
Mattheus houdt een boek en een ganzenveer, Thomas een korte lans.
(24) Een uitgemergelde vrouw, blootsvoets, de linkerhand deemoedig voor de borst, staat voor het Berouw. De vernedering van het gebroken ideaalbeeld en de pijn van de oprechte spijt zijn op haar gezicht af te lezen, maar vormen wel het begin van een helingsproces.
Van een tweede serie barokke biechtstoelen van het gesloten type, is de herkomst niet gekend. Boven elk compartiment prijkt een medaillon met een buste, meestal van een mannelijke heilige. Tot het duo figuren dat de biechtelingen verwelkomt, horen ofwel voorbeeldige berouwvolle zondaars, ofwel personificaties die met berouw te maken hebben. Een opvallend exemplaar is de biechtstoel in de noordelijke kooromgangWandelgang rond het hoogkoor, waarop eventueel koorkapellen en kranskapellen uitgeven.. Wat staat hier dat zwijn te eten? De jongeman die er beteuterd bij staat in haveloze kledij is de Verloren Zoon, de jongeling die, nadat hij alles verbrast heeft in een losbandig leven, uiteindelijk tot inkeer komt (Lc. 15:10–32). Hij staat als een toonbeeld voor berouwvolle zondaars om te gaan biechten Het ware hoofdpersonage van de parabel is echter God, de vergevingsgezinde Vader die zijn verloren zoon barmhartig opwacht.
Verder zijn er een aantal losstaande beelden van biechtstoelen. Hun plaats van opstelling in de kerk kan al eens veranderen. Dat barokfiguren ook op een serene wijze uitdrukking geven aan hun gevoelens, bewijst deze Petrusfiguur in eik (begin 18de eeuw). Het gelaat van Petrus vertolkt psychologisch op meesterlijke wijze de innige, maar bewogen worsteling van de gewetenswroeging, in dit geval om de verloochening van een vriend, meer bepaald van Jezus (Mt. 26:75). Daaraan herinnert de haan aan zijn voeten. Jezus had het hem immers voorspeld: Voorwaar Ik zeg u: nog deze nacht, vóór het kraaien van de haan, zult gij Mij driemaal verloochenen (Mt. 26:34). Zelfbehoud versus vriendschap: een eeuwige strijd. Om voor die vriendschap en dat vertrouwen in Jezus toch op te komen, was de heilige Petrus uiteindelijk bereid zelf de marteldood te sterven, vandaar het legendarische, omgekeerde kruis naast hem.
