Antwerpen, Kerken en Toerisme
Toerismepastoraal, Bisdom Antwerpen (TOPA vzw)

De Onze-Lieve-Vrouwekathedraal van Antwerpen, een openbaring.

De voorgevel met het hoofdportaal:

Het Laatste Oordeel

Kathedraal Antwerpen - Het hoofdportaal (JV)

De kathedraal mist duidelijk een majestueuze ingang. Aan trappen was van meet af aan, bij de aanvang van de bovengrondse werken van de noordertoren in 1422, geen behoefte meer. Om zich aan te passen aan de gevolgen van springtij sinds de nieuwe bedding van de Schelde – de huidige Westerschelde, werd niet enkel het niveau van de kerkvloer, maar nog veel meer die van de omliggende straten en pleinen verhoogd.

Het hoofdportaal is gericht naar het westen, wat met de ondergaande zon de oersymboliek in zich draagt van de eind- en doodsgedachte. Als ‘huis van God’ symboliseert de kerk achter de deur naar de hemel. Wie hier in dat hemels Jeruzalem binnengaat, krijgt, zoals bij zovele middeleeuwse kerken, eerst boven het hoofd, op het timpaan, een ernstige waarschuwing: het Laatste Oordeel. Dit tafereel was, in zijn verschillende opeenvolgende versies, tot in de 18de eeuw bont beschilderd. Het neogotische hoofdportaal, door Jean-Baptist van Wint, dateert pas uit 1903!

Kathedraal Antwerpen - Schema van het hoofdportaal
Kathedraal Antwerpen – hoofdportaal – memento mori (JV)

Het motief van het memento mori of de doodsgedachte zet die waarschuwing kracht bij. Een monnik houdt zijn naderende toekomst voor ogen: op zijn schoot ligt een doodshoofd. Op de onderste geleding ontwaken de mensen uit de dood, net zoals ze wakker worden op een luie morgen. Aan de vier uithoeken van de aarde (Apoc. 7:1) geven engelen het signaal door de trompet te steken (Apoc. 8:2.6). Ridders, gewone mensen en een monnik staan voor de adel, de burgerij en de geestelijkheid. Alle standen van de middeleeuwen zijn vertegenwoordigd want iedereen is gelijk voor de dood. Op de tweede geleding komt iedere mens terecht op de weegschaal, die gehanteerd wordt door de aartsengel Michael. De ziel van de mens, zijn diepste persoonlijkheidskern – afgebeeld door een klein mensenfiguurtje – wordt gewikt en gewogen. Met andere woorden, het eindrapport gaat na of het goede dan wel het kwade doorslaggevend was in je leven. De eigenlijke rechter van het eindoordeel is Christus, bovenaan gezeten op zijn rechterstoel. Zijn macht over kwaad en dood staat buiten kijf, aan weerskanten van zijn troon worden zijn overwinningstekenen getoond: het kruis waarmee hij werd doodgemarteld en de lans waarmee zijn hart werd doorstoken. Maria en Johannes de Doper treden als voorsprekers op om voor sommige ongelukkigen genade te bekomen. De scheiding van goeden en kwaden bij dit oordeel voltrekt zich volgens de symboliek van links en rechts die Jezus zelf hanteerde in de passage over de werken van barmhartigheid (Mt. 25: 33–34.41). Wanneer het goede doorslaggevend is, slaat de balans over naar de hemel. De gelukzaligen worden beloond met mooie kleren en een kroon, en glimlachen in het vooruitzicht van hun ontvangst door Sint-Petrus (‘Sinte-Pieter’), die met zijn sleutels voor hen de poort van de hemel opent. Aan de linkerkant van Christus worden degenen bij wie het kwade doorslaggevend was, ter bestraffing naar de hel gedreven. Ze vallen naakt ten prooi aan laaiende vlammen en schreeuwen het uit van de pijn. Duivelse figuren trekken hen met weerhaken weg en duwen de verdoemden voort naar de mond van het hellemonster, de ingang van de hel.

Rond Christus staat in de archivolten een hemelse hofhouding waaiervormig, in rangorde, Hem eer te betuigen. Op de eerste rij zitten engelen die zingen en musiceren, want de hemel is vol vreugde. Onder de instrumenten een viool en een portatieforgel. In de tweede boog zitten oudtestamentische figuren, waarvan een groot aantal profeten een eigen citaat in het Latijn voorlezen. Dan volgen op de derde rij de twaalf apostelen, herkenbaar aan hun attribuut. Op de buitenste rij staan allerlei heiligen, onder wie de Westerse en de Oosterse kerkvaders. In het midden van het portaal word je opgewacht door Maria, aan wie de kerk is toegewijd. Zij toont ons haar zoon, Jezus, de Redder van de wereld.

Kathedraal Antwerpen - hoofdportaal - heiligen links (JV)
Kathedraal Antwerpen - hoofdportaal - heiligen rechts (JV)

Onderaan in de portaalwanden verwelkomen ook heiligen je in het hemels Jeruzalem. Deze zogenaamde Antwerpse heiligen zijn zelf geen Antwerpenaren, maar hebben hier een poosje verbleven, de meesten in de tijd van de kerstening. Missionarissen-bisschoppen van het eerste uur (7de eeuw) zijn: Eligius uit Frankrijk, Amandus uit Aquitanië, en Willibrordus uit Engeland. Zonder hen was hier nooit een kathedraal gebouwd. Twee vrouwen zijn via Antwerpen verder het binnenland ingegaan: Walburga en de Ierse prinses, Dymphna (6de eeuw), die op de vlucht was voor haar heidense vader, die incest met haar wou plegen. In Geel werd ze door haar vader, in duivelse waanzin onthoofd, daarom wordt zij daar vereerd tegen geestesziekten. Sint-Norbertus (begin 12de eeuw), die de ketterij van Tanchelm ‘de kop indrukt’, staat ook mee aan de wieg van deze kerk.